Фото: facebook.com
Кезінде азаттық алып, өз қолымыз өз аузымызға жеткен шақта арғы-бергі тарихымызды да түгендеп, ұлттық идеологиямызды қалыптастыру ісі де дендеп қолға алынған. Дегенмен бәрі ойдағыдай бола бермеді. Қой терісін жамылған «қарақшы-археологтар» жәдігерлерімізді «түгендей» жүріп, жымысқы ойын да жүзеге асырып бақты. Соңғы жиырма жыл ішінде еліміздегі аса маңызды археологиялық ескерткіштердің көбі әбден тоналды. Ол аз десеңіз, ел аумағынан табылған небір құнды жәдігерлер өз еліміздегі, тіпті әлемнің әр түпкіріндегі жеке коллекциялар мен үлкенді-кішілі мұражайлардың сөресінен бір-ақ шықты.Бұл мәселені шұғыл қолға алу керектігін былтырғы Ұлттық құрылтай отырысында Президент Қ.Тоқаев көтерген. Атап айтқанда, археология саласына қатысты заңдарды жетілдіру, лицензия беру ісін реттеу және археологиялық қазба жұмыстарын заңсыз жүргізгені үшін жазаны күшейту қажеттігін баса айтқан-ды.
«Тарихи-мәдени мұра санатына кіретін нысандарға реставрация жасау ісін ретке келтіретін шараларды күшейткен жөн. Тарихи жәдігерлерімізді шетел мұражайларынан Қазақстанға қайтару жұмыстарын жандандыру да маңызды. Ондай мүмкіндік болмаса, еліміздегі мұражайларға қою үшін жәдігерлеріміздің дәлме-дәл көшірмесін жасау керек. Әртүрлі фракцияның өкілі әрі Құрылтай мүшесі саналатын Мәжіліс депутаттары бұл мәселені шешуге күш-жігерін салады деп сенемін», -деген болатын Мемлекет басшысы.
Алайда іс әлі жүйесін таппады ма, биылғы құрылтай отырысында Қасым-Жомарт Тоқаев бұл мәселені тағы да қозғады.
Яғни тарихи-мәдени мұрамызды ХХІ ғасырға сай жаңғыртып, жүйелі түрде дәріптеуіміз қажеттігін, ғылыми зерттеулер жүргізу, тарихи ескерткіштерді қалпына келтіру, археологиялық қазба жұмыстарын жандандыру, музей ісін дамыту, шетел мұрағаттарын зерделеу, салт-дәстүрімізді жаңғырту жұмыстарының бәрін бір жоспарға келтіру керектігін кезекті мәрте тапсырды.
Расында ұлт үшін жанын берген тарихи тұлғаларымыздың көзіндей болып сақталған бұйымдар аз емес. Өкініштісі, олардың көбі жекенің қолында, сырт елдердегі коммерциялық коллекциялар мен музейлерде сақталған.
Естеріңізде болса былтыр жазда Мәдениет және ақпарат министрлігі Қазақстан мен Ресейдің мемлекетаралық келіссөздері аясында аталған көрші елдің музейлеріндегі қазаққа қатысты жәдігерлерді қайтару мәселесі пысықталып жатқанын мәлімдеген.
«Түрлі себептермен шет мемлекеттерге кеткен тарихи жәдігерлерді қайтару мәселесі ұлтымыздың рухани жаңғыруына ықпал ететіндігі анық. Министрлік көрсетілген мәселенің маңызын ескере отырып, отандық тарих, мұрағат, мәдениет саласындағы ғалымдар және шығармашылық интеллигенция өкілдерімен бірлесіп, шетел асқан құндылықтарымыз бен артефактілердің тізімін жасау мәселесін пысықтады», -деп «ҚазАқпарат» агенттігінің ресми сауалына орай министрліктен жауап берілген.
Қайтарылуы тиіс көне жәдігерлер тізіміне енген құнды дүниелер негізінен Ресей аумағындағы федералдық музейлердің қорында сақтаулы.
Музей саласындағы сарапшылар Ресей аумағындағы музейлерде сақталған жәдігерлер негізінен XIX-XX ғасырларда Қазақстан аумағында жүргізілген ғылыми экспедициялар кезінде сатып алынған немесе сыйға тартылған экспонаттар екен. Олардың басым бөлігі төл тарихымызда маңызды орын алатын тұлғаларымызға тиесілі.
Жуырда Астана қаласындағы Ұлттық музейге ұлт үшін жан алысып, жан беріскен Жанқожа Нұрмұхамедұлының қылышы тапсырылып, өзінің құтты орнын тапты. Ұлттық тарихымыздың сыр шертетін бұл жәдігер Ресейден әкелінді. Ал бұл бастаманың басы-қасында жүріп, игі істі аяғына дейін шығарған азаматтардың бірі Мәжіліс депутаты Ардақ Назаров екенін бірі білсе, бірі біле бермес.
«Түркияда бүкіл хандарының, батыр, билерінің жәдігерлері, тіпті киген киімдеріне дейін сақталған. Ал біздің жәдігерлеріміздің дені шетелде шашылып жатыр. Жеке коллекциялардан да талай құнды жәдігерді, Берке ханнан бастап ел билеушілерінің қылыштарын, Қасым ханға, Абылай ханға тиесілі дүниелерді көрдім. Сол заттарды ұстаған кезде көзіңе жас келіп, жүрегің толқиды. Соның бәрін қайтаратын болсақ, халқымыздың рухы да көтеріледі ғой», -дейді Мәжіліс депутаты.
Ол сондай-ақ Бейбарыс бабамыз бен Жалаңтөс баһадүрлер қолынан тастамаған құран кітаптар Америка асып кеткенін де айтты. Бұл туралы Мәдениет және ақпарат министрлігіне жеткізген, алайда арғы жағы қалай боларын алдағы уақыттың еншісінен күтіп отыр.
Ол ол ма, Жалаңтөс баһадүрдің жәдігеріне өзбектер қызығып, меншіктеп алғысы келіп жүр.
«Енді бір жарты ғасырдан кейін Жалаңтөс баһадүр қазақ емес, өзбек болып кетуі мүмкін. Сондай жәдігерлерді жинақтау керек. Бұл балаларымыз біз үшін оққа түсіп, елді қорғады. Сондықтан еңбектерін бағалап, қолданған заттарын ұрпаққа жеткізуіміз керек», - дейді Ардақ Назаров.
Десе де депутат мемлекеттен қаржы бөлінсін деп күтіп отыра бермей, кәсіпкер азаматтардың көмегімен құнды жәдігерлерді елге жеткізу ісін жалғастыра беретінін және мұндай жәдігерлер тарихта қалу керек екенін жеткізді.
Ұлттық музей директоры, тарихшы Берік Әбдіғалиұлы ұлттық тарихымызға тиесілі талай жәдігердің АҚШ-тағы атақты «Метрополитен» музейінде жатқанына қынжылады.
«Әлемнің әр жерінде жатқан бабаларымыздың заттары туралы деректер бар. Мысалы, қазір «Метрополитенде» Жәнібек ханның дулығасы тұр. Оның АҚШ-қа жету тарихының өзі қызық. Бір америкалық турист Тибетке барып, антиквариат дүкенінде темірдің арасында шаң-шаң болып жатқан арабша жазуы бар дулығаны көріп, қызығып алып кеткен. Музейге тапсырса, Алтын орда кезіндегі Жәнібек ханның дулығасы екені анықталған», - дейді тарихшы.
2018 жылы Ұлттық музейде қызмет істеп жүрген кезінде көрмеге шақырайық деп «Метрополитенге» хат жазған. Бірақ еш жауап болмаған. Ұлттық музей дулығаға әлі күнге қол жеткізе алмай келеді.
«Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Атырауда өткен Ұлттық құрылтай отырысында сырттағы жәдігерлерді қайтаруды тапсырған еді. Соны мемлекет тарапынан ғана емес, демеушілердің қолдауымен іске асыру керек» - дейді Берік Әбдіғалиұлы.
Бір әулетке, алақандай ғана ауылға ғана емес, тұтас ұлтқа, қала берді қазақ даласына ортақ құнды жәдігерлерді уақыт оздырмай елге қайтару ісіне шындап кіріскен абзал. Себебі сананы тұрмыс, қоғамды бизнес билеген бүгінгі күнде көне дүниеге деген адамзат көзқарасы да өзгеріп бара жатыр. Танымал шетелдік аукциондарда шытырлаған долларға сатылып, жекенің коллекциясына өтіп жатқан көне бұйымдарды көргенде «Арасында қазаққа қатысты да талай дүние кетіп жатқан шығар» деп ішің ашиды, әрі қайран қаласың.
Жасұлан Бқұытбек
13439 рет оқылды
