10 мау, 2022 сағат 18:56

Түркі-қыпшақтар туралы және қыпшақ тілінен алынған сөздер

Түркі-қыпшақтар туралы және қыпшақ (қазақ) тілінен алынған сөздер

Өз заманында славян елдері, тұрмыс - тіршіліктің қамымен жүріп, үнемі қарым – қатынаста болғандықтан, түркілердің, яғни айтқанда, іргесіндегі көшпелі түркі – қыпшақтардың жаулап алу, сондай – ақ, дүлей, жауынгерлік мінезіне орай, олардың осы бағыттағы жақсы жақтарын да көре білген және әдеп – ғұрыптары мен дәстүріне де жеткілікті түрде көңіл аударып отырған.

«... Кипчаки превосходят нас не только воздержанием и благоразумием, но и любовью к ближнему. Ибо между собой они сохраняют дружеские и добрые отношения. С рабами, которых они имеют только из чужих стран, они обходятся справедливо. И хотя они или добыты в сражении, или приобретены за деньги, однако более семи лет их не держат в неволе. А мы держим в вечном рабстве не добытых в сражении или за деньги, не чужеземцев, но нашего рода и веры сирот, бедняков, состоящих в браке с невольницами», - дейді өз еңбектерінде орыс ғалымы.

Д. Горсей «Записки о России»

Сонымен қатар, көне заманнан бергі түркі - қыпшақ тілінен, осы уақытқа дейін славян, әсіресе қазіргі орыс тіліне ауысқан сөздеріміз бен сөйлемдеріміз шынымен де біраз екен. Осы ретте, орыс ғалымдары мен жазушыларының шығармаларынан мысал келтіре кетейік:

«...Сорочка - слово вроде бы русское, но, согласно археологическим находкам, как раз сорочка составляла основу одежды кипчаков.

Сарафан – от кипчакского «сарафай».

Сукман - под этим названием известны две разновидности одежды: просторная верхняя одежда и вариант сарафана. В любом случае, слово это произошло от тюркского «чикман», «чекмень» (бізше «шекпен») - просторная верхняя одежда.

Терлик – мужская одежда для знати, длинный, до пят, кафтан с короткими рукавами. Заимствовано от кипчаков.

Зипун – мужская верхняя одежда. Из тюрко – кипчакского.

Чуга – узкий кафтан с рукавами по локоть, для путишествий и верховой езды. Из кипчакского.

Емурлук (жаңбырлық) – еще один вид плаща. Прямиком из кипчакского «ямур» - (жаңбыр) – дождь.

Тулуп (тұлып) – в объяснениях не нуждается. От кипчакского.

Кушак (құшақ) - по кипчакски как раз и означает «пояс» (бел, мықын).

Кокошник (қоқырайма) - женский головной убор. Опять – таки от кочевников.

Алтын, деньги, башмак, караул, базар, туман, лачуга, изюм, сундук, карий (қара), алый, дорога, атаман, курень, колчан (қорамса), есаул, булат, улан, ковыль, сапог, епанча, телега, богатырь, сабля, жемчуг, товар, безмен, амбар, аршин, ковер, тюфяк, карандаш, кафтан, сарафан, халат, доха, армяк, башлык...

... Это, напоминаю, очень краткий список. Тюрко –кипчакских слов, которыми мы пользуемся и по сей день, гораздо больше. А ономастика, наука о названиях, утверждает, что в России не менее трети географических названий происходит от кипчакских слов, - дейді орыс ғалым-жазушысы.

В. Демин «Тайны Евразии».

Ұлы даланың тұрғындары, көшпелі түркі – қыпшақтардың тілінен, славян тіліне ауысқан және қазіргі күндері де осы тілде өз мағынасын жоғалтпаған сөздерге қарап, Еуразия кеңестігінде, біздің ата – бабаларымыздан, осы уақытқа дейін төл ұлтымыздың орыс елімен сонау көне заманнан бастап, өте тығыз қарым – қатынаста болғандығын ұғынамыз.

Бейсенғазы Ұлықбек

Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі