05 мау, 2024 сағат 22:13

Қазақстанның азаматтық қоғамы

Фото: egemen.kz

Тәуелсіздіктің ең маңызды жетістіктерінің бірі – үкіметтік емес ұйымдардың белсенді және тәуелсіз қоғамдастығының қалыптасуы. Қазақстандағы үкіметтік емес ұйымдардың қауымдастығы күрделі әлеуметтік-экономикалық жағдайда 1990 жылдардың аяғынан бастап қарқынды дами бастады. Осы орайда Ult.kz тілшісі еліміздегі бүгінгі азаматтық қоғамды саралап көрді.

Қоғамдық қатынастардың өзгеруіне және ішкі саяси жағдайдың өзгеруіне байланысты мемлекет тиісті құқықтық және институционалдық базаны қалыптастыра бастайды. Азаматтық қоғам институттарымен өзара іс-қимыл мемлекеттік қолдау құралдарын жетілдіру және азаматтық сектордың тұрақтылығы үшін жағдай жасау арқылы жүзеге асырылады. Кез келген институт сияқты азаматтық қоғам да өз қызметін қамтамасыз ету үшін ең алдымен заңнамалық реттеуді талап етеді. Осы жылдар ішінде Қазақстан Республикасының азаматтық қоғам саласындағы іргелі заңдары қабылданды – бұл Қазақстан Республикасының «Қоғамдық бірлестіктер туралы», «Саяси партиялар туралы», «Кәсіптік одақтар туралы», «Коммерциялық емес ұйымдар туралы», «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс, үкіметтік емес ұйымдарға арналған гранттар мен сыйлықақылар туралы», «Қоғамдық кеңестер туралы», «Бейбіт жиналыстар туралы» заңдар. Елімізде азаматтық қоғамды қалыптастыру Қазақстан Республикасында азаматтық қоғамды дамытудың 2006-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасында көрініс тапты. Ол азаматтық қоғам институттарын дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасауға бағытталған заңнамалық және басқа да құқықтық актілерді жетілдіруге, одан әрі әзірлеуге және қабылдауға негіз болды. Жоғарыда аталған құжаттар озық тәжірибелерді енгізуге және бүгінгі таңда сақталып келе жатқан дәстүрлерді енгізуге мүмкіндік берді.

Тәуелсіздік алғаннан бері Қазақстандағы азаматтық қоғам тұрақтылық пен институционалдық дәстүрлерді сақтауда мемлекеттің сенімді серіктесіне айналған бірнеше ұйымнан тұтас бір институтқа айналды. Осы орайда Азаматтық сектор дегеніміз не екенін анықтау маңызды. Ұлттық заңнамада «азаматтық сектор» ұғымының анықтамасы жоқ. Әдетте бұл ұғым «үкіметтік емес сектор», «үшінші сектор», «ҮЕҰ секторы» және т.б. сияқты анықтамалардың синонимі ретінде пайдаланылады. Сұрақ туындайды, неге үшінші сектор? Өйткені ол маңыздылығы жағынан қалған екеуімен – мемлекеттік және коммерциялық жағынан тең. Ол азаматтық қоғам институттары мен ҮЕҰ-ды қамтитындықтан да азаматтық болып табылады. Азаматтық қоғамды дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған тұжырымдамасында азаматтық қоғам адамға өзінің азаматтық құқықтарын жүзеге асыруға мүмкіндік беретін және қоғам мүшелерінің сан алуан қажеттіліктері мен мүдделерін білдіретін мемлекеттік емес қоғамдық қатынастар мен институттар жүйесі ретінде түсініледі. Азаматтық қоғам – рухани және материалдық қажеттіліктері мен мүдделерін қанағаттандыру үшін еркін және ерікті түрде бірлестіктерге, одақтарға, корпорацияларға біріккен экономикалық, әлеуметтік, мәдени, рухани-адамгершілік және басқа да тұлғалардың жиынтығы.

Дүниежүзілік банк анықтамасы бойынша:

«Азаматтық қоғам қауымдық топтардың, үкіметтік емес ұйымдардың, кәсіподақтардың, жергілікті халықтардың, қайырымдылық және діни ұйымдардың, кәсіби бірлестіктер мен қорлардың кең ауқымын білдіреді».

Тиісінше, азаматтық қоғам кез келген мемлекеттің табысты дамуының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады.

Соңғы 30 жылда үкіметтік емес ұйымдардың желісі 100 ҮЕҰ-дан 22 мыңға дейін өсті. Елде үкіметтік емес ұйымдардың жаңа және жеткілікті күшті бастамалары пайда болды, олардың көпшілігі табысты жұмыс істейді, қоғамға кең ауқымды қызмет көрсетеді. Тәжірибе жүзінде азаматтық қоғам институттары мемлекет пен қоғам өмірінің саяси, әлеуметтік, экономикалық, мәдени-гуманитарлық салаларында жыл сайын өз қолдануын табады. Кез келген заманауи мемлекетке қоғамның өзінде бар проблемаларды шешуге тиімді үлес қоса алатын сенімді серіктестер қажет. Олардың болмауы, белгілі болғандай, қоғамның кез келген прогрессивті дамуын жоққа шығарады.

Азаматтық қоғам ұйымдарының қызметiнiң құқықтық базасы құрылды және жетiлдiру жалғасуда. Мемлекет басшысының Жарлығымен азаматтық секторды дамытудың ұзақ мерзімді перспективада негізгі бағыттарын айқындайтын жаңа стратегиялық құжат – Қазақстан Республикасында азаматтық қоғамды дамытудың 2020-2030 жылдарға арналған тұжырымдамасы бекітілді. Құжат азаматтық қоғам мен билік органдарының өзара іс-қимылы саласындағы негізгі міндеттер мен басымдықтарды айқындайды. Тұжырымдамада азаматтық сектордың қызметін түрлендірудің жаңа тәсілдері қарастырылған. Тұжырымдамада белгіленген шаралар кешенін іске асыру 2030 жылға дейін белгіленген. Тұжырымдама екі кезеңде жүзеге асырылады: бірінші кезең – 2020-2025 жылдар және екінші кезең – 2026-2030 жылдар. Азаматтық қоғамды дамыту тұжырымдамасы 6 бөлімнен тұрады, 5 негізгі бағытты көрсетеді.

1) азаматтық қоғамды және оның институттарын, оның ішінде қоғамдық-саяси салада дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау;

2) азаматтық белсенділікті қолдау және дамыту;

3) азаматтардың және азаматтық қоғам институттарының шешімдер қабылдау және мемлекеттік істерді басқару процесіне қатысу деңгейін арттыру;

4) азаматтық қоғам институттарының әлеуетін нығайту;

5) Қазақстандағы БҰҰ тұрақты даму мақсаттарын іске асыруға азаматтық қоғамды тарту.