Кеше Бас прокуратурада «Қосшыдағы пікір алмасу» атты алғашқы криминологиялық форум болып өтті. Шараның бұлайша аталуы Бас прокуратура жанындағы Құқық қорғау органдары академиясының «Қосшы» елді мекенінде орналасуымен тікелей байланысты. Алайда, қазір онда жөндеу жұмыстары жүріп жатқандықтан, алғашқы отырыстар Бас прокуратура ғимаратында өтетін болады.
Форум жұмысына Президент Әкімшілігінің, Жоғарғы соттың, Конституциялық кеңестің өкілдері, Парламент депутаттары, орталық құқық қорғау және мүдделі мемлекеттік органдардың басшылары, ғалымдар, адвокаттар алқасының, халықаралық ұйымдар мен үкіметтік емес ұйымдардың өкілдері қатысты. Бас прокурор Жақып Асанов отырысты ашып, басты міндет Қылмыстық және Қылмыстық-процестік кодекстерді адам мен қоғамға бағдарланған заңнама етіп шығару екендігін баса айтты. Өйткені, қоғамда аталған кодекстерді мемлекеттік жазалау құралы ретінде қабылдау белең алған. «ҚПК-да адвокаттарға бірқатар өкілеттіктер берілген, бірақ оларды іске асыру тетіктері жазылмаған. Алқабилер институты нашар дамыған. Прокурорларда ескі таптаурын – анықтау үкімдерінен қорқамыз. Мұндай сұрақтар өте көп. Оларды қоғамдық талдау жетіспейді. Сол себептен де осындай алаң құрып отырмыз», деді Жақып Қажманұлы. Бұл тұрғыдағы ойымен бөліскен Конституциялық кеңес төрағасы Игорь Рогов 2000 жылы Қазақстан криминологиялық ассоциациясы құрылып, шетелдік әріптестерімен тығыз байланыстар орнатқандығын атап өтті.
АҚШ-тың қылмыспен күрес туралы тәжірибесі қызғылықты екендігін алға тартқан И.Рогов соңғы он жылда осы елдегі қылмыс 30 пайызға азайғандығын мысал ретінде келтірді. Соның ішінде зорлық-зомбылық қылмыстары 33,4 пайызға төмендепті. Қазіргі таңда осы елде криминологтар ұсынған «Барлық құқық бұзушылықтарға нөлдік төзбестік таныту» бағдарламасы сәтті іске асуда көрінеді. Елбасы да кезінде осындай игі бастама көтерген-ді. Сондықтан да алдыңғы қатарлы криминологтар даярлаған америкалық бағдарламаны зерттеу орынды.
Бас прокурордың сөзінен мәлім болғанындай, қазіргі таңда қылмыстық жазаның баламасы ретінде әлемнің көптеген елдерінде айыппұл салу қолданылып келеді. Мәселен, Англия мен Уэльсте жазалаудың тиімді тетігі ретінде 90 пайыздай қылмыс айыппұлға ұласса, Қазақстанда бұл көрсеткіш бар-жоғы 5 пайызды ғана құрайды екен. Тағы бір белгілі болғаны, елімізде осындай қылмыстарға шығарылған 2 мыңнан астам үкімнің орындалмауы. Сондықтан да қылмыстық айыппұлдарды тағайындау мәселелері бойынша заңнамалық түзетулер енгізу көзделген.
Бас прокурордың орынбасары Марат Ахметжановтың сөзіне қарағанда, кез келген жаза қисынды және орындалуға келетіндей болуы тиіс. Егер 1997 жылғы ҚК-де айыппұл 25 АЕК-тен басталса, қазіргі кезде ол 500 АЕК-ке өсіп кеткен. Сондықтан да оны 200 АЕК-ке төмендету ұсынылып отыр. Бұл ретте меншікке қауіпті емес қылмыстық әрекеттер бойынша (ұсақ ұрлық-қарлық, тонау, алаяқтық, талан-таражға салу сияқты) еселік айыппұлдар мөлшерін төмендету де аталмай қалмады. Қазіргі таңда 10 мың теңге ұрлық үшін миллионнан астам айыппұл салу мысалдарын көптеп келтіруге болады. Онша ауыр емес әрекеттер бойынша айыппұлдар Түркия мен Жапонияда бұрыннан қолданылып келеді. Сондай-ақ, Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы елдерінің тәжірибесі бойынша жаза кесілгендерге бөліп төлеуді 1000 АЕК-ке дейінгі айыппұлдар бойынша бір жылға дейін созу, ал егер мөлшер одан көп болса, екі жылға дейін ұзарту мәселесі де қойылып отыр. Егер айыппұл мерзімінде төленбесе, жаза кесілген адам оны төлеуден жалтарды ма, жалтармады ма, оған қарамастан, айыппұлды өзге жазаға ауыстыру қажеттігі ұмыт қалмаған.
Отырыста айыппұлдар мөлшерін түзету мен төмендетуге, еселік айыппұлдарды енгізуге, кейінге қалдыру мен мерзімін ұзарту және айыппұлды бөліп төлеуге қатысты нақты пікірлер айтылып, заңнамалық шаралар қабылдау қажеттігі атап көрсетілді. Талқылау нәтижесінде қылмыстық айыппұлдар жүйесін жетілдіру қажеттігі туралы ұсыныстар жобасы әзірленді.
Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»
2057 рет оқылды_140_110.webp)
