Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтының директоры Зарема Шәукенова кешегі Үкіметтің кеңейтілген отырысында талқыланған мәселелерге қатысты пікір білдірді.
«1948 жылы Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясы қабылданғаннан кезеңнен бастап, білім алу – артықшылық ретінде танылуын тоқтатып, құқықтар санатына «қоныс аударды». Соңғы 70 жылда білім де, оған деген көзқарас та айтарлықтай өзгеріске ұшырады. Қазіргі уақытта жоғары білімнің дамуын сипаттайтын бірқатар әлемдік трендтер бар. Біріншіден, жоғары білімге деген сұраныс артып келеді. Соңғы 45 жылда әлемдегі студенттер саны 15 есе өсті. Сарапшылардың пікірінше, бүгінде әлемде жарты миллиардтан астам адам жоғары білім алады. Екіншіден, жоғары білімге қолжетімділікті кеңейту әлеуметтік-экономикалық тұрақтылықтың маңызды шартына айналуда. Статистика көрсеткендей, жоғары білімді жұмыс істейтін халықтың үлесі мен еңбек өнімділігінің деңгейі тікелей байланысты. Адамның білім деңгейі неғұрлым жоғары болса, оның еңбек өнімділігі де соғұрлым жоғары болады. Сондай-ақ, оның жеке бәсекеге қабілеттілігі де неғұрлым жоғары болады. Үшіншіден, ұлттық үкіметтер жалпы білім беруге және оның ішінде жоғары білімге тең қолжетімділікке жағдай жасау арқылы білім берудегі кемсітушілікті жоюға жауапты болып табылады. Төртіншіден, ғаламдық деңгей ақыл мен талантқа деген қатал бәсекемен сипатталады. Көптеген дамыған елдер өздерінің ұлттық жоспарлары мен стратегияларына шетелдік студенттердің үлесін арттыру туралы тармақты енгізеді. Бір жағынан, жоғары сапалы білім – бұл мемлекеттің «жұмсақ күші» құралдарының бірі. Екінші жағынан, жоғары білім беру тетіктерін қолдана отырып, мемлекеттер өз экономикаларына жоғары білікті және креативті мамандарды «жинайды» және тартады, сол арқылы өздерінің бәсекеге қабілеттілігін арттырады. Ақырында, бесіншіден, білім беру үдерісін ұйымдастырудағы цифрлық технологиялардың маңызы артып келеді. Covid-19 пандемиясы болса бұл процесті тек жеделдетті» дейді Зарема Шаукенов.
Оның сөзіне сенсек, осы тенденциялардың барлығы Қазақстанға да толықтай тән. Елдің жоғары оқу орындарында оқитын қазақстандықтардың үлесі - 3% және өсу үрдісін көрсетіп отыр. Осылайша, 2019-2020 оқу жылында студенттер саны 2018-2019 оқу жылымен салыстырғанда 11,4%-ға өскен. Қазақстандағы жоғары білімді еңбекке қабілетті халықтың үлесі 30% жетті, бұл Қазақстандағы жұмыс істейтіндердің шамамен үштен бірін құрайды.
«Елімізде қазақстандық жоғары оқу орындарындағы шетелдік студенттердің санын көбейту бойынша мақсатты саясат жүргізілуде. Егер 2017-2018 оқу жылында Қазақстанда 14 мыңға жуық шетелдік студенттер оқыған болса, 2019-2020 оқу жылына қарай бұл көрсеткіш 2,5 есеге жуық өсіп, 34 мың 452 адамды құрады. Пандемияға байланысты шетелдік студенттердің саны азаяды деген алаңдаушылық бар еді, алайда ұсынылған қашықтан оқыту мүмкіндігі шамалы да болса, шетелдік студенттер санының өсуіне ықпал етті. Бүгінгі таңда Қазақстанда 35 мың 146 шетелдік азамат оқиды. Жоғары білімге тең қолжетімділікті қамтамасыз етуге қатысты өзінің әлеуметтік міндеттемелерін орындай отырып, мемлекет назарын бірнеше бағытқа аударады. Біріншіден, дарынды жастарға гранттық қолдау көрсету. Бүгінгі таңда қазақстандық студенттердің үштен бірі мемлекет есебінен білім алуда. Ағымдағы оқу жылында 53 864 білім гранты бөлінді. Соңғы 5 жылда мемлекет есебінен жоғары білім алып жатқан қазақстандықтардың саны бір жарым еседен астам өсті. Екіншіден, резидент еместер мен шетелдік студенттерге арналған жатақханалар салу арқылы университеттердің инфрақұрылымын дамытуды ынталандыру. Үшіншіден, жоғары оқу орындары ұсынатын білім беру қызметтерінің сапасын бақылау» деп атап өтті Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтының директоры.
Зарема Шәукенованың айтуынша, кейінге қалдыруға болмайтын бірқатар проблема бар. Бұл проблемаларға Мемлекет басшысының қатысуымен 2021 жылы 26 қаңтарда өткен Үкіметтің кеңейтілген отырысы барысында ерекше назар аударылды.
«Өз сөзінде Қ.К. Тоқаев «жыл сайын бөлінетін 50 мың грант қажетті мамандықтар сұранысына сәйкес келмейтіне» назар аударды, бұл «бюджет қаржысының босқа кетеді» әкеледі. Мемлекет қаржы салуға қызығушылық танытатын мамандықтарды таңдау мәселесі барған сайын күрделене түсуде. Бір жағынан, көп жағдайда балаларын оқыту үшін ақша төлейтін ата-аналардың дәстүрлі тәсілдері бар. Екінші жағынан, еңбек нарығының құрылымы тез өзгеріп, жаңа, кейде түсініксіз болып көрінетін мамандықтарға сұраныстың артуы байқалады. Нәтижесінде біз университеттер ұсынатын мамандардың ұлттық экономиканың нақты қажеттіліктеріне сәйкес келмеу проблемасына тап болдық. Дәстүрлі кәсіптерде де мамандар тапшылығы байқалады. Пандемия кезінде сұранысқа ие бірқатар мамандықтар бойынша медицина қызметкерлерінің жетіспеушілігі жарқын мысал болды. Мемлекет басшысының Үкімет алдына қойған тағы бір міндеті – қазақстандық жоғары білімнің жоғары сапасын қамтамасыз ететін шешуші шараларды қабылдау болды. Бұған дейін сапасыз білім беру қызметін ұсынатын университеттерді жабу туралы шешім қабылданған болатын. Алайда процесс баяу жүруде. «Кейбір университеттер әртүрлі процедуралық әрекеттерді қолдана отырып, жабылу процесін бір жарым жылға дейін «созады» және осы бағыттағы Білім және ғылым министрлігінің шешуші қадамдарына қарсы тұтас ақпараттық науқан жүріп жатыр» деп атап өтті Мемлекет басшысы. Ұлттық статистикаға сәйкес, соңғы үш жылда елдегі университеттердің саны азайған жоқ, керісінше 122-ден 125-ке дейін өсті. Үкіметке «тиісті шараларды қабылдау, оның ішінде академиялық адалдықты бұзушылық пен сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарға қатысты университеттердің жауапкершілігін одан әрі күшейту, тіпті лицензиядан айыруға дейінгі шаралар» бойынша тапсырмалар берілді» дейді сарапшы.
Сондай-ақ, Президент сапалы университеттерді жан-жақты нығайтуға шақырды. «Білім берудегі тұрақты дамуды, инклюзивтілікті және теңдікті қамтамасыз ету үшін 15 базалық аймақтық университеттерді түбегейлі жаңарту қажет. Олар таланттарды тартудың аймақтық орталықтарының рөлін атқаруы керек» деді Мемлекет басшысы.
«Осы маңызды мәселенің бәрін Үкімет жаңа оқу жылы басталғанға дейін шешуі керек. 1 шілдеге дейін Үкімет қаржыландырудың тәсілдері, кезеңдері мен көлемдері көрсетілген егжей-тегжейлі жол картасын әзірлеп, ұсынады» деп түйіндеді сөзін Зарема Шәукенова.
1338 рет оқылды
