Фото: egemen.kz
Көпшілікке белгілі, тәуелсіз әр елдің өз тәуелсіздігіне арналған тарихи ескерткіші бар. Тарихтың ауыр сынын бастан өткеріп, ұзақ жылдарға созылған бодандықтың құрсауын бұзып шыққан қазақ елі де бүгінде әр жерден, әр аймақтан арнайы ескерткіш орнатуды ұмытқан жоқ. Осы орайда Ult.kz тілшісі еліміздің Тәуелсіздікке арнаған бас монументтеріне тоқталды.
16 желтоқсан – Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік күні. Халқымыз егемендікке қол жеткізген алғашқы жылдары жас мемлекетіміздің баға жетпес құндылығы –Тәуелсіздікті дәріптеп, абыройын асқақтатып тұратын ескерткішке зәру болды. Елімізде дәл осындай маңызды күнге арналған бірнеше ескерткіш бар.
Фото: egemen.kz
Егемендіктің бес жылдығы қарсаңында белгілі сәулетші Шот-Аман Ыдырысұлы өзі жетекшілік етіп, Әділет Жұмабаев, Нұрлан Далбай сынды мүсіншілер мен Қазбек Жарылғаптай дарынды сәулетшілердің басын қосып шығармашылық топ құрды. Мемлекеттік маңызы бар монументтің идеясын жасап шығаруда Қалдыбай Монтақаев, Мұрат Мансұров, Азат Баярлин, Қазбек Сатыбалдин сынды азаматтар да атсалысқан.
Осылайша, 1996 жылы Республика алаңында жалпы биіктігі 180 метр, орта тұсындағы көне тарихи жазбалары бар тақтаның ұзындығы 28 метр болатын «Тәуелсіздік монументі» бой көтереді. Ескерткіштің дәл осы Алматы қаласындағы Республика алаңында орналасуының өзіндік мәні бар. Бұл алаң бүгінгі бейбіт күнімізге себепші болған кешегі Желтоқсан оқиғасы өтіп, талай тарихи сәттердің куәсіне айналған жер.
«Біз, тарихшылар, Алматыдағы «Тәуелсіздік монументін» Тәуелсіздік үшін деп тани алмаймыз. Себебі ол арғы тарихпен байланысты болып тұр. Үстінде «Алтын адамның» бейнесі бар. Біз оны сақ дәуірінің тұлғасы ретінде қабылдаймыз. Ал арғы жағында Қазақ мемлекеті құрылғалы бері Тәуелсіздік үшін күресіміз кішкентай суреттермен бейнеленген. Оны барып арнайы үңіліп қарап, басыңызды біраз қатырып барып түсінесіз. Бізде аспанмен таласқан, бір қарағанда адамның рухын көтеріп жіберетін, Тәуелсіздікке деген құштарлығын оятатын ескерткіш жоқ.
Қазақ деген мемлекеттің құрылуы – тұтастай ұлт-азаттық немесе ұлттық қозғалыстармен байланысты. Сонау алғашқы Жәнібек пен Керейдің Әбілқайырға қарсылық білдіргенінен бастап, 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасына дейін. Оның алдында біз айтуға әлі қорқып жүрген, 1929-1931 жылғы қазақтардың кеңестік жүйеге қарсы 372 көтерілісі, тағысын тағы... Осы ұлттық қозғалыстар, оларға жеке ескерткіштер орнатылғанын айтпай-ақ қояйық. Тек қана Желтоқсанға арналған көгершін ұшырып, орамал тастап тұрған әйелдің бейнесінен басқа ескерткіш орнатылған жоқ» дейді тарихшы Талас Омарбеков.
Фото: egemen.kz
Талас Омарбеков айтып отырған Желтоқсан оқиғасына арналған монумент Тәуелсіздіктің 20 жылдығы қарсаңында 2006 жылы Желтоқсан мен Сәтбаев көшелерінің қиылысындағы «Тәуелсіздік таңы» атауымен орнатылды. Жұмыстың авторы – Қазақстан дизайнерлер одағының төрағасы Тимур Сүлейменов. Автордың айтуынша, композиция тақырыптың мәндік-идеялық және көркемдік-образдық мазмұнын ашып береді. Ескерткіш үш бөліктен, қызыл және ақ граниттен жасалған екі пилоннан тұрады. Алғашқысы өткен мен болашақ арасындағы қақтығысты, жарылысты, халықтың өзіндік сана-сезімінің сілкінісін білдірсе, екіншісі мемлекеттің тәуелсіздігі мен бостандықтың салтанат құруын меңзейді. Сонымен бірге композицияға ұшуға ұмтылған әйелдің мүсіні енгізілген. Ол оң қолына татулыққа шақыру нышаны іспетті орамал, ал сол қолында бостандыққа талпынысты, ұшу белгісін білдіретін қанатын жайған құсты ұстаған. Ескерткіштің үшінші бөлігі – оюлы панно.
Фото: youtube.com
Тәуелсіздіктің тағы бір нышаны – Астана қаласында орналасқан мәдени-архитектуралық «Қазақ елі» монументі. Ақ мәрмәрдан құйылған монументтің биіктігі – 91 метр. Бұл – Қазақстан Тәуелсіздігін алған 1991 жылдың белгісі. Ал оның басындағы алтын түсті бояумен әрленген алтын құс – самұрық Қазақстанның «тыныштығын» күзетіп тұр. 2009 жылы ашылған монументтің авторлары – Сәрсенбек Жүнісов және Жаңбыршы Нұркенов.
Сонымен бірге 2008 жылдың қарашасында Жаркент қаласының орталығында Желтоқсан көтерілісінің құрбандары Ләззат Асанова мен Ербол Сыпатаевқа арналған ескерткіш ашылған. Ал Тәуелсіздіктің 25 жылдығына орай Аягөз және Тараз қалаларында «Тәуелсіздік таңы» атты арнайы орнатылған монумент бой көтерді.
Ақтөбе қаласында бой көтерген ескерткіштің бірі «Тәуелсіздік тұғыры» айрықша архитектураның биіктігі – 20, ені – 2,4 метр болатын тұғыр тұтастай сапалы бетоннан құйылған. Оның бір жақ қырында республика Гимнінің мәтіні, екінші жақ бетінде Гимннің нотаға түсірілген музыкалық нұсқасы, ал үшінші жақ қырында мемлекеттік рәміздердің авторлары туралы мәліметтер нақышталып берілген. Төртінші қырында Ақтөбе деген сөз жазылып, осы қаланың нышандық белгісі – қызғалдақ көрініс тапқан. Тәуелсіздік тұғырының ұшар басында орналасқан Елтаңба екі жаққа бірдей көрінеді. Оның салмағы 250 кг болса, диаметрі – 215 см. Жоба авторы, белгілі кәсіпкер – Арынғазы Беркінбаев.
Тәуелсіздікке арналған сан алуан ескерткіш пен монумент еліміздің әр өңірінен орын алып жатқаны белгілі. Дегенмен, тарихшылардың айтуынша, Тәуелсіздікке арналған ескерткіш азаттық жолындағы барлық күрестің жиынтығы болуы керек.
Ақбота Мұсабекқызы
1402 рет оқылды
_140_110.jpeg)
