Фото: El.kz
Елімізде елеулі өзгерістер орын алып, бірнеше сайлау өтті. Соның ішінде Қазақстандағы Парламент сайлауы 2022 жылы Президент Қасым-Жомарт Тоқаев бастаған реформалар аясында өттті. Жаңа партиялар не ұсынады, халық қандай өзгеріс күтті деген сұрақтардың жауабын іздеп, еліміздегі партиялардың сайлау науқанындағы жұмысына шолу жасап көрдік, – деп хабарлайды «Ұлт ақпарат».
Наурыз айында Қазақстанда Мәжіліс (Парламенттің төменгі палатасы) мен мәслихаттарға (өңірлік парламенттер) сайлау өтті. Олар 2022 жылдың маусымында басталған реформаторлық деп аталатын сайлау циклін аяқтауды мақсат еткен. Содан кейін Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың ұсынысымен Қазақстанды суперпрезиденттік республикадан күшті Парламенті бар Президенттік республикаға айналдырған Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу бойынша референдум өтті; содан кейін қарашада Президент сайлауы өтті, онда Тоқаев 81% дауыспен жеңіске жетті; ал екі айдан кейін, 2023 жылдың қаңтарында Сенат (жоғарғы палата) ішінара жаңартылды.
«Мәжіліс пен мәслихаттардың кезектен тыс сайлауын өткізу жалпыхалықтық референдумда азаматтардың қолдауына ие болған конституциялық реформаның қисынына байланысты. Соның нәтижесінде еліміз биліктің өкілді тармағын қалыптастырудың жаңа, неғұрлым әділ және бәсекеге қабілетті ережелеріне көшті», - деді Тоқаев 2023 жылдың қаңтарында жаңа сайлау науқаны туралы жариялап. Оның айтуынша, бұл сайлау «күшті президент – ықпалды парламент – есеп беретін үкімет» формуласын нақты мазмұнмен толтырады.
Реформалар барысында Мәжіліс сайлауының тәртібі өзгерді: егер бұрын барлық депутаттар партиялық тізім бойынша сайланса, енді төменгі палатаның 70 пайызы осылай, ал қалған 30 пайызы бір мандатты түрде құрылады деді. Партиялар тіркеу рәсімін жеңілдеткен – енді олардың 20 мың емес, кем дегенде 5 мың мүшесі болуы керек. Сонымен қатар, бюллетеньдерде «бәріне қарсы» деген баған болса, ал партияның Мәжіліске кіруіне шектеу 7-ден 5-ке дейін қысқарды..
Мәжіліске 98 депутат – 69 партиялық тізім бойынша және 29 бір мандатпен (Қазақстанның 29 округінің әрқайсысынан бір адамнан) сайланды. Сайлау округтерінен барлығы 435 кандидат ұсынылса, оның 359-ы ешбір партияда жоқ өзін-өзі ұсынған кандидаттар. Қазақстанда 223 мәслихат бар, 3415 мандат үшін 10 288 кандидат таласты.
Алдыңғы шақырылымдағы Мәжіліске үш партия – «Аманат» партиясы кірді, 2002 жылдан бері жұмыс істеп келе жатқан және өзін сындарлы оппозиция ретінде көрсететін «Ақ жол» және 2020 жылға дейін Коммунистік партия деп аталған Қазақстан социалистік халық партиясы (ҚХП) болды.
Олармен қатар, 2000-шы жылдары тіркелген тағы екі «ескі» қозғалыс жаңа шақырылымдағы Мәжілістегі орынға үміткер: осы уақытқа дейін жеті пайыздық кедергіден өте алмай келген «Ауыл» партиясы және Жалпыұлттық социал-демократиялық партиясы.
Сайлау жарысына тек 2022–2023 жылдары ғана тіркелген «жаңадан келгендер» қосылды: «Байтақ» экологиялық партиясы мен «Республика» партиясы. Оның негізін өздерін «жаңа Қазақстанның халқы, цифрлық көшпенділер» деп атайтын бизнес өкілдері құрған.
Сайлауалды бағдарламаларға келсек, «Аманат» құжаты барынша жан-жақты болып шықты – оны әзірлеушілер тұрғын үй, білім, медицина және жұмыспен қамтудан бастап экология, экономика, ауылды түлету және сыбайлас жемқорлықпен күреске дейінгі мәселелерді қозғады. Бағдарламада «Аманатқа» көмек сұрап, ұсыныс білдіргендердің барлығы оның авторы болғаны баса айтылған. Партия Қазақстанды «құрушы, өндіруші экономикаға» айналдыруды, компанияларға шикізатты елде қалдырып, оны қайта өңдеуге инвестициялау тиімді болатындай етіп салық саясатын қайта қарауды, «Қазақстанда жасалған» қағидасын нығайтуды маңызды деп санайды.
«Ақ жол» мемлекеттік құрылыс тақырыбына тоқталды. «Сындарлы оппозиция» өз бағдарламасында оның конституциялық реформасын толық қолдап, Тоқаевтың сөзін қайта-қайта келтіреді. Қозғалыс Парламентте қабылданбаған бұрынғы ұсыныстарына сілтеме жасап, Ммәжілістің өкілеттігі әлдеқайда көп болуы керек дегенді алға тартады. Бұл ретте «Ақ жол» соған қарамастан сыртқы саясат мәселелеріне тоқталып, алдағы уақытта Қазақстанның Еуропалық Одаққа кіру мәселесін көтеруді ұсынды.
Ал ҚХП социалистік жолдауды ұсынды: билік халыққа, жер соған жұмыс істейтіндерге, мемлекеттік компаниялардың акциялары әрбір азаматқа. Қозғалыс сән-салтанат салығын енгізуді, цензураны жоюды және барлық саяси партияларды тіркеуді жақтайды.
«Ауыл» ауылдар мен агроөнеркәсіп кешенін дамытуға ден қойды. Оның ұсыныстарының қатарында «Жер туралы» заңды азаматтардың пайдасына қайта қарау, мемлекеттік Агробанк құру, ауылшаруашылық өнімдерін өндірушілерге салықты алып тастау және халықтың аз қамтылған бөлігіне азық-түлік картасын енгізу сияқты мәселелер бар. ЖСДП басымдықтары – саяси реформаларды жандандыру, барлық заңнаманы толық қайта қарау, сыбайлас жемқорлықпен қатаң күрес (шартты түрде мерзімінен бұрын босату құқығы жоқ сыбайлас жемқорлықпен айналысатын шенеуніктердің максималды мерзімі) және Қазақстанның халықаралық аренадағы бейтараптығы.
Республиканың «цифрлық көшпенділері» мектептің экожүйесін өзгерту, технопарктерді дамыту, медициналық көмекті тұтынушыға бағыттау, заңнаманы кәсіпкерлердің пайдасына қайта қарау, мемлекет үлесін азайту қажеттігін алға тартып, әлеуметтік-экономикалық мәселелерді бірінші орынға қойып отыр. Цифрландыру кез келген бағыттың ажырамас бөлігі болып табылады. «Байтақта» «Ауыл» бағдарламасы сияқты жоғары мамандандырылған бағдарлама бар: жасыл экономиканы дамыту және табиғи ресурстарды сақтау басымдықтары деп аталады.
Әртүрлі риторика мен басымдықтардың реттілігіне қарамастан, барлық бағдарламалардың ортақ тұстары бар. Соның бірі – қазақ тілін нығайту, оны республиканың барлық азаматтары білуі керек. ҰПК оны оқу үшін тегін курстар құруды, Республика – шетел фильмдерін міндетті түрде дубляждауды енгізуді және әлем әдебиетін қазақ тіліне белсендірек аударуды ұсынады.
Сондай-ақ барлық партиялар Қазақстанның ерте ме, кеш пе, парламенттік республикаға айналуын, азаматтық қоғамды дамытуды, блоктау мен цензураны жоюды жақтайды.
883 рет оқылды
