Фото: © Reuters
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 12 сәуірде Ғылым және техника жөніндегі Ұлттық кеңестің отырысында латын әліпбиіне көшу туралы айтқан болатын. Ал жуырда қазақ тіліндегі кең реформаның жасалуы туралы зерттеу жасалды, - деп хабарлайды «Ұлт ақпарат».
Президент латын қарпімен жазылған билбордтарды мысалға келтіріп: «Бұл - қазақ тілі емес, бұл тіліміздің табиғатына жат мәтіндер. Сондықтан бұл жұмысты Ғылым академиясының басшылығымен, барлығын таразылап, асықпай жалғастыру керек» деген болатын. Қасым-Жомарт Кемелұлы кириллицада жиі кездесетін «у» әрпі бар сөздерге де мысал келтіріп: «Кирилл әліпбиіндегі көптеген сөздерде «й» әрпі бар. Мысалы, «ырымшыл» сөзінде үш «ы» бар. Біз оны автоматты түрде «u» әрпімен жаздық. Енді қараңыз, «ырымшыл» сөзін латынша жазсақ, бір сөзде үш «у» әрпі болады. Бұл қазақ тілі ме? Мұны кім оқи алады? Түптеп келгенде, кириллицада болсын, латынша болсын, тіліміз «түсініксіз» болып көрінеді. Мұндай мысалдар өте көп».
Мемлекет басшысы ғалымдар басқа елдердің озық тәжірибесін мұқият зерттеп, олардың ұтымды көзқарастары мен шешімдерін пайдалануы керегін атап өтті. Расында да, латын графикасына көшкен өзге елдердің тәжірибесін тіл мамандарымыз қоғамды неге аз хабардар етеді? Ең алдымен бізге жақын Өзбекстанның тәжірибесі. Қазақстан басқа республикалардан кейін латын әліпбиіне көшуде және олардың қателіктерін қайталамау үшін олардың тәжірибесін жан-жақты зерделеуге мүмкіндік бар, бірақ олар болған және қазір де бар. Алдыңғы нұсқаларымыз диграф, апостроф, акут (қарақалпақ нұсқасы) бар өзбек тіліндегі сәтсіз және ғылыми негізделмеген нұсқаларды белгілі дәрежеде қайталағанын айтсақ та жеткілікті.
Яғни, көрші елдегі тәжірибе зерттелмеген. Қазақстан Республикасының латын әліпбиіне көшу жөніндегі Ұлттық комиссиясы латын әліпбиіне көшуге кіріспес бұрын Өзбекстандағы тәжірибені жан-жақты зерттеп алуы керек еді. Өйткені, бұл ел бізге көп жағынан (тілдік, этникалық, мәдени, тарихи, білім беру, экономикалық, әлеуметтік, т.б.) айталық, Түркиядан да жақын. Осы себепті республикадағы латындандыруды, екі тілдің (өзбек және орыс) жұмыс істеуін, білім, ғылым, кітап шығару, бұқаралық ақпарат құралдары, іс қағаздарын жүргізу және т.б. салалардағы тілдік ахуалды мұқият бақылау қажет.
Елдегі тілдік жағдайға жалпы баға берген Президент Қ.Тоқаев объективті, жан-жақты, салмақты және Мемлекет басшысының ұстанымы мемлекеттік тілдің дамуына оң әсерін тигізеді деген үлкен үміт бар. Бұл өзекті: көптеген тіл мәселелері соңғы жылдары ғана жоғары деңгейде көтеріле бастады, жауапты мекемелер мен жеке тұлғалар олардың шешіміне лайықты жауап беруі керек.
Бұл ретте, 2021 жылдың қаңтарында бұрынғы Премьер-Министр Асқар Маминнің төрағалығымен Қазақ тілі әліпбиін латын графикасына көшіру жөніндегі ұлттық комиссияның отырысы өтіп, онда Тіл білімі институтының жаңа нұсқасы таныстырылды. Жақсартылған әліпбиге қазақ тілінің 28 дыбысын толық қамтитын негізгі латын әліпбиі жүйесінің 31 таңбасы енгізілген. 2023-2031 жылдар аралығында жаңа әліпбиге кезең-кезеңімен көшу жоспарланғаны айтылды.
Үш жылдан бері Мемлекет басшысы ауқымды тіл реформасы туралы айтып та, айтып та жүр. Ал оны бастау үшін тіл мамандары мен тиісті ведомстволар тілдің өзекті мәселелерін анықтап, ел басшылығының назарына ұсынып, шешу жолдарын белгілеу үшін баяғыда-ақ ұсынуы тиіс ауқымды тіл реформасының ғылыми тұжырымдамасы қажет еді. Жақында ғана «Қазақстан Республикасындағы тіл саясатын дамытудың 2023–2029 жылдарға арналған тұжырымдамасын бекіту туралы» жобасы аз ғана уақыт ішінде қоғамдық талқылауға шығарылды.
1268 рет оқылды
