9 мамыр - жеңіс күні. Қасіретке толы жылдар тарих қойнауында қалды. Елдің азаттығы, ұрпақтың жарқын болашағы үшін қанын төкке бабаларымыздың ерлігі ұмытылмақ емес.
Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде батырлығымен, ерліктерімен ел есінде қалған алыптар шоғырының бірі һәм бірегейі - Бауыржан Момышұлы. Атаулы күнге орай Бауыржан батырға арналған өлеңдер топтамасын әзірлеген едік. Ерлеріміз мәңгілік ел есінде!
Бауыржан
Бір дауыл сапырды кеп өрт теңізін,
Теңселтіп темір топан дүние жүзін.
Бетіне туған жердің өшпестей ғып,
Ер жазды өз қанымен жүрген ізін.
Нақ сол кез естідім мен ер дүбірін,
Атағы атын алып келді бұрын.
Үстінде туған елдің тұрды толқып,
«Бауыржан Момышұлы» деген бір үн.
Ақынның ақ сұңқардай жүрегі бар,
Алқындым бір көруге болып құмар.
Көктемде күркіреген күн даусын
Жер естіп, желкілдеген гүл ынтызар.
Қан майдан қаталатып, шөлдегенде,
Кез болдым жалтылдаған екі көлге.
Көл емес көздері ғой Бауыржанның,
Елестеп мың көрінер бір көргенге.
Бойы бар бізден гөрі биігірек,
Тіп-тік боп абыройын тұрған тіреп.
Топ жара көрінсін деп екі иығы,
Туған ел жаратыпты оны ірірек.
Ойы бар бірде дауыл, бірде жалын,
Теңіздей тебіренткен терең жанын.
Алғандай бойға жиып бар қуатын,
Кешегі өзі кешкен уақиғаның.
Кейде ол көк семсерлі генералдай,
Кейде ол күй көңілді ақын жандай.
Өмірдің ол шеті мен бұл шетіне
Өресі өрен ойдың тартылғандай.
Жан ұқпас жұмбақ емес бір жасырын,
Айтады ол тіке қарап жұртқа сырын.
Жаратпас жамап-жасқап жұрт ескісін,
Соғады өз дүкені сөз асылын.
Ойы бар қиялының қанатында,
Адаспас апарып бір салсаң тыңға...
Бір дәурен ойнап-күліп отырғаны,
Жалтылдап екі көзі қарсы алдыңда.
«Батырым - Бауыржаным» дейді халқым,
Алып ұш,ақын жүрек ердің даңқын.
Келешек келе жатыр көремін деп,
Тік басып туған жерде жүрген қалпын.
Ағамыз атағына асқар тау тең,
Жау келсе – жаубүйректей етер жәукем,
Емендей ерегісер сұрапылмен,
Басымен бұлтты жайпап біздің Баукен!
1948 жыл
ҚАСЫМ АМАНЖОЛОВ
***
Бауыржан Момышұлына
Аға,
Саған, білмеймін не айтарымды,
Қай қырыңнан білмеймін байқарымды.
Көңілдегі ой көмейге кептелді де,
Түрмесіне кеудемнің қайтарылды.
Қайтерімді, білмеймін не айтарымды?
Жасқануды білмеуші ем, жалтаруды,
Неге көңіл, білмеймін, аңтарылды?!
Ақ тұлпарым бар еді саған деген
Алып ұшпай ол неге қаңтарылды?!
Сен зәру емессің ғой құрметке,
(Сырлы аяқтың сыны бар, сыры кеткен...)
Тонға емес, орамал жолға жарап,
Сый тартуды атамыз ырым еткен.
Тартар сыйым өзіңе болмағасын,
Белгілі ғой қасыңа жоламасым.
Ақ сұнкарым бар еді, ұшпай қойды,
Алсам-дағы басынан томағасын.
Қылышымды суырып қынабынан,
Қыл қапқан жүзін көріп, жыладым-ау...
Жетімдердің кегі мен жесірлердің
Суарып ем суалған бұлағына.
Қайрап едім зауалдың шарығына,
Қақтап едім қан майдан жалынына.
Қынабына оны да жасырдым мен,
Керек болып жүрер деп халығыма.
Қынабына сап қойдым үмітпенен,
Оның несін жасырам бүгін сенен.
Саған, аға, сақталған бір сый бар-ау,
Назарына ешкімнің ілікпеген.
Алтын да, алмас та емес жалтылдаған,
Бір сый бар, аға, саған, тартылмаған!
Ұрпақтар аңыз етіп айта жүрер,
Сыйдан да он есе артық даңқың маған.
Ешкімнің назарына ілікпеген,
Саған бір сый тартам деп үміттенем.
Жүрегімнің тапсырған аманатын
Бере алмай кетем бе деп күдіктенем.
Қандай сый тартсам екен, аға саған,
(Білмеймін, жараспай ма, жараса ма?!)
Ешбір сый таба алмасам, аға саған
Аппақ тонын — атамның тәбәрігін,
Жүзге кел деп арқаңа жаба салам.
МҰҚАҒАЛИ МАҚАТАЕВ
***
«Советтің саналы ер еркегі» деп,
«Жігіттің қыз қызығар көркемі» деп,
Бауыржан Момышұлы жер жүзінде
Тарапты барлық елге ертегі боп.
Барсам да қай континент, қай аралға,
Заманнан аз хабары бар адамда
Білмейтін Бауыржанды жан көргем жок,
Мен бұған қуанам да, таңданам да.
Айтайын ең алдымен қуанышты:
Қазақта ұл туғанмен талай күшті,
Жер жүзін тамсандырып Бауыржандай
Есімі қайсысының хатқа түсті?
Ауылдың қалды көбі аумағында...
Бауыржан «Катюшадай» лаулады да,
Өртеді фашистерді, сондықтан да
Таниды досы түгіл жау жағы да.
Батыста, жүрген ғылым тереңінде,
Ақылын, өжеттігін, өнерін де
Жыр етіп, Бауыржанның батырлығын
Таниды, бір-ақ шындық көлемінде.
Ежелден ертегішіл Шығыс - кәрі,
Шындықтан шыға шырқап, кетеді әрі:
Көреді қаһармандай тау көтерген,
Немесе, жер тітірткен Әзірет-Әлі.
Білсе егер екенімді менің қазақ:
«Сендерде ұл бар ғой, - деп, - сондай ғажап?»
Шуласып қамағанда қалың адам,
Жарылмай қуаныштан тұрам аз-ақ!
Айтайын танданудың енді жайын:
Ұшқанын атақ-даңкы көрген сайын.
Келтірем көз алдыма Бауыржанды,
Кәдімгі жақсы адамды - қарапайым.
Білемін бұл жігітті ерте күннен:
Қаттыны нелер керім еріте білген.
Шықты бұл қылыш болып майрылмайтын,
Советтік Армияның мартенінен.
Шықты да жалаң қағып тұрды сапқа...
Отандық ұлы соғыс қызған шақта,
Ақылы, қимылымен, қайратымен,
Өзіне ие болды берген атқа.
Сол үшін Отан мен халқы сүйіп,
Атаса кететұғын денесі иіп,
Тарихқа кірді бұл да дәл Зоядай,
Немесе секілденіп - Мересьев.
Фашисті бұл батырлар қырып-жойды,
Азамат болды істері абыройлы.
Құрметпен, сондықтан да, Бауыржанға
Жатырмыз алпыс жаста жасап тойды.
Шашуым осы-ақ болды тойға дайын.
Ел сүйген ерді мен де аймалайын!
Бауыржан, ата-анаңа алғыс айтып,
Советтен сені өсірген айналайын!
СӘБИТ МҰҚАНОВ
***
Батырдың тұлғасы
(Гвардия полковнигі Бауыржан Момышұлына)
Бұлың-бұлың белеңде,
Бұлдыраған көк орман
Бұлтты аспан төбеңде
Көкжиекке оралған.
Көз алдымда тұрғандай
Хош айтып, қол алғаның.
Батыр көрдім тұлғаңнан
Парлаған ел арманын.
Қысы, жазы жасарған
Қарағайдай мүсінді,
Халқың үшін жасаған,
Көрдім батыр сұсыңды.
Қолыңды алдым құрметпен
Тік қарауға бата алмай,
Жаның қиып күзеткен
Көріндің кең жапандай.
Соны талмай қорғауға
Қала бердің сен тұрып.
Мен аттандым толғауға
Кеудемді ойға толтырып.
Көкейімде сақталар,
Сәулем, сол бір тұрысың.
Ағаң айтып мақтанар
Сендей батыр інісін.
Қуат тұтып қараңды,
Қуанышпен қайтармын.
Мақтан қыл деп балаңды
Туған елге де айтармын.
ҚАЛИЖАН БЕКҚОЖИН
***
Томаға киген тау бүркіт
(Бауыржан Момышұлына)
Томаға киген тау бүркіт
Қадайды көзін құздарға.
Сонда бір шыңды жаңғыртып
Саңқылдап ұшқын мұз-қарда.
Сабалап сонда қанатын,
Қиқулайтын дауылда;
Шүйілсе бұғып қалатын
Аң да, құс та, тауың да.
Енді маңы тып-тыныш
Жоқ дауыл да, тықыр да.
Отыр тарлан сұсты құс
Топшысын бүгіп тұғырда.
Мүмкін қалған із бар ма
Құзғында қарлы қияның? –
Қарайды қыран құздарға
Қиялар тербеп қиялын...
ҒАЛИ ОРМАНОВ
***
Бауыржан Момышұлымен қоштасу
Айтшы,
қайысты ма қабырғаң?
Қалай екен хас батырдан айырылған?!
Қайысты ма қабырғаң,
Қалай екен айырылған –
Дүбірлеген дабылдан,
Дәуірлеген айбыннан.
Намыстанса – найзағай,
Найзағайы жай буған.
Еркелесе еліне,
Құлашы кең жайылған.
Тек дұшпанға оқ атқан,
Достары үшін ой қуған.
Қара нөсер үйіріп,
Құйып-құйып алатын.
Ну ормандай бұйығып,
Күрт түйіліп қалатын.
От пен судан жаралған,
Отаны үшін жанатын,
Бірақ аман қалатын,
Биік шыңға қанатын
От жалатып қағатын.
Соғыс салған жарасын,
Жолбарыстай жалайтын.
Алдарқатып санасын,
Жазылғанға санайтын.
Ол – солдаты сананың,
Ол – солдаттың серісі,
Өрісі мен жеңісі,
Шегінісі, еңісі,
Тегі менен тең ісі
Болды бақыт елі үшін.
Ол сен үшін,
мен үшін,
Арнады бар жеңісін.
Жанарында сөніп бітпей, жанып кеткен мұңы бар,
Ақ қағазға жазып бітпей, алып кеткен сыры бар,
Арманы бар Ер үшін,
Айтшы, халқым,
қайысты ма қабырғаң,
Қалай екен хас батырдан айырылған?
Айтшы, халқым, айтшы, халқым,
жарылшы бір ағыңнан
Батыр туған халықпыз ғой тұлпарлардың жалында,
Батыр туған халықпыз ғой революция – дабылда,
Батыр туған халықпыз ғой оттта, суда, дауылда,
От-жалынды майдандар мен бейбіт күннің бабында.
Айтшы, халқым,
Бауыржаның – бауыр етің, батырың ед –
ол қандай,
Орны қандай жүрегіңде,
кейпі қандай келешекке қалғандай?
Келер ғасыр келбетіне, қарар ма екен таңданып,
Мылтық атқан соңғы комбат... аңыз болып қалғандай.
Мылтық атқан соңғы комбат,
Соғыс көрген соңғы солдат,
Аңыз болып қала ма?!
Сол аңыздың бас Батыры – Бауыржандай бауыр етің
бола ма?!
Айтшы, халқым,
енді соғыс болмайтыны рас қой,
Енді рас қой – атыспаймыз окоптар мен обада,
Енді рас қой,
Бауыржан да екінші рет тумасы,
Әлден аңыз... Бауыржанның тумысы мен тұлғасы.
Музей мүлкі күні ертең-ақ –
Бауыржанның қылыш салған қынабы
Ертең елес – Волоколам тас жолы мен Жуалының
жылғасы
Соғыс – шындық,
Жеңіс – шындық,
Ерлік – шындық, ендеше,
Ерлік жасау мүмкін емес Ер еліне сенбесе.
Айтшы, халқым, күні ертең-ақ келер ұрпақ сағынбай ма
Баукеңді
Шындық – ерлік, Ерлік – шындық шөліркетсе, шөлдесе.
КЕҢШІЛІК МЫРЗАБЕКОВ
***
Жеңіліп тұрып жеңілмеу
немесе
Бауыржан Момышұлының кешірім сұрауы
Мен ол кезде әр адымын еркін, батыл басатын,
Айтқанынан қайтпайтұғын, едім қайсар жас ақын.
Өз негізін алған адам сияқтанған дауылдан,
Бірде маған хабарласты Момышұлы Бауыржан.
Сәні кеткен туған тілде таусылғандай ой кені,
Біраз уақыт телефонда ол тек орысша сөйледі.
– Кешіріңіз, – дедім оған – ұлтсыз қазақ парықсыз,
Мені орыс адамымен шатастырып алыпсыз?
– Жо-жоқ – деді ол, – үнің сенің неге ызғарлы, неге тоң,
Мен жас ақын Шахановқа соғып тұрмын телефон!
– Ал, Шаханов сізше қалай, айналған ба, орысқа,
Әлде орыс тілділермен түскен жан ба жарысқа? –
Дедім тағы қызынып,
Қазақтың нар перзентіне көңілім күрт бұзылып. –
Сіз әрқашан елімізде ұлттық мүдде дегенде,
Дара тұлға болатынсыз шығар дара кемерге.
Жан емессіз пайымсыздық жеңе алатын ақылын,
Сондықтан да мұныңызды түсінбедім, батырым.
Сөзіңіз бен ісіңіздің арасы –
Бүгін неге екі жарым шақырым? –
Деп телефон трубкасын ызбарлана тастадым.
Уақыт өтпей қас-қағым,
Менің қайсар мінезіме үндемей бас шайқаған,
Телефоным шылдырады қайтадан.
– Кешір, Мұхтар, – деді Баукең – иттігіме дес берме,
Қаншама жыл тек орысша сөз құрадық әскерде.
Билікте де орыс рухты адамдардан күш көру,
Оларменен араласу, рухсыздыққа тістену,
Тек сол тілде әлгілерден ойлы, ойсыз іс көру,
Орысша ойлап, әр түн сайын тек орысша түс көру,
Біз сорлыны алып келді нақ осындай жағдайға,
Ұлтсызданған қызмет те ұлт намысын қорлайды ә?
Бір сәт дұрыс ашпағанға ұлттық мүдде есігін,
Беделімді бес тиын ғып, сұрап тұрмын кешірім.
Кешір мені, айналайын, енді мүлде өзгерем,
Қазақпенен тек қазақша сөйлесуге сөз берем!
Айтты – бітті, еш күш оған бола алмайтын бөгесін,
Қазақтың өр ұлы адамы орындады өз уәдесін!
Бұл күндері бой көтеріп кейбір өлке, қаладан,
Рухсызға найза іспетті атылып,
Жұртты сана биігіне шақырып,
Ескерткіш боп шырқау көктен қол бұлғап тұр сол адам...
....................................................................................................
Иә, ұлы тұлғаның да осал тұсы болады.
Қателігін, бірақ, батыл мойындау,
Қателігін қатал шындық биігінде пайымдау,
Сол тұлғаның қайталанбас жеңісі боп қалады.
МҰХТАР ШАХАНОВ
***
Найзағайы намыстың
(Кеңес одағының Батыры, даңқты қолбасшы және жазушы Бауыржан Момышұлына арнау)
Қарау қоғам көзі барда бағасын,
Бермегесін қалай тапсын жарасым?
Тірлігінде теперішті көп көрген
Жолбарыс ең жалап өткен жарасын.
Көкірегіңе салып қойған азалы ой,
Алалаған алақолдың азабы-ай!
Содан болар арыстандай ашулы,
Жанарыңнан жарқылдайтын нажағай.
Іштарлықпен жалалы ойды жақтаған,
Табаныңмен бастырғаны-ай шоқ қоғам.
Шығыстағы шырағы едің шындықтың,
Тура айтып туғанына жақпаған.
Көпке бармай бақай есеп батылы,
Қара құлып сарт ашылды ақыры.
Бұлт астынан күн шыққандай жарқырап,
Шыға келді ғажап, қазақ батыры.
Көңілінде қызғаншақтық күй тұнып,
Өктем ұлттың ұлтшыларды қитығып.
«Батырлықты бергізбейміз» деген өң,
Қапталыңда қала берді ит үріп.
Әр көңілге орнағандай жарық күн,
Күйін кешкен қысқа қолды ғаріптің.
Онсыздағы батыры едің Бауыржан,
Қазақ деген кең жүректі халықтың.
Құлай сүйген жусан иіс даласын,
Сүйіп өткен Отан атты Анасын.
Намысымның найзағайы секілді,
Даралардың ішіндегі дарасың.
Ел арманы, ел мұңымен ауырған,
Жаралған жан бұрқ-сарқ еткен дауылдан.
Қадіріңнің артықтығы сол шығар,
Жүз қазақтың бес алтауы Бауыржан.
Демеу болып, медеу болып көңілге,
Үн қосқандай заманауи өр үнге.
Кие де мен, ие де мен деп тұрсың,
Асқақ кейіп Астананың төрінде.
Қаһармансың, жан емессің шүрегей,
Менде ақынның бірі емеспін жыры өгей.
Мәңгі жасар көңілдердің төрінде,
Батырлардың батырысың бірегей!
ҚУАНДЫҚ ШОЛАҚ
21972 рет оқылды
