Фото: Egemen.kz
Азаматтық қоғамның заңнамалық базасы да дамып келеді. 2020 жылдың шілдесінде «Қазақстан Республикасында азаматтық қоғамды дамытудың 2025 жылға дейінгі тұжырымдамасы» қабылданды. Онда үкіметтік емес ұйымдардың мемлекеттік бағдарламаларды әзірлеу мен іске асыруға қатысу жүйесін дамыту, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатын жетілдіруде ҮЕҰ-дан көмек көрсету қарастырылған, – деп хабарлайды «Ұлт ақпарат».
Тұжырымдаманың маңызды бағыттарының бірі мемлекет, бизнес және «үшінші сектор» арасындағы ынтымақтастықты нығайту болып табылады. Айтпақшы, ол үшінші деп аталады, өйткені, ең дұрысы, ол құндылығы мен ықпалы бойынша «бірінші» және «екінші», яғни мемлекеттік және коммерциялық тең болуы керек.
Бірақ бұл секторлар шын мәнінде қаншалықты тең және олар бір деңгейде ынтымақтаса ала ма? – деген сұраққа спикер былай деп жауап берді:
«Ең алдымен, мемлекетіміздің еліміздегі қоғамдық қатынастарды реттейтін, бағдарламалардың орындалуына, барлық саладағы заңдардың сақталуына жауапты ең маңызды институт ретінде әрекет ету аясына назар аударуымыз керек. Бұл тұрғыда біздің азаматтық сектор онымен бәсекеге түсе алмайды, тіпті серіктес бола алмайды. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев біздің мемлекеттік жүйеміздің өзін-өзі қамтығанын, азаматтық қоғамды мемлекеттік органдар үлкен формализммен қабылдайтынын, ал мемлекеттік сектор ҮЕҰ-ды мемлекеттік мәселелерді шешуде нағыз қызметкер, серіктес ретінде көрмейтінін бірнеше рет айтты», – дейді Айгүл Сәдуақасова.
Мемлекет пен азаматтық сектор тең емес бірінші және айқын нүкте - ресурстар. ҮЕҰ әзірге мемлекеттік машинаның әкімшілік және ақпараттық мүмкіндіктерімен бәсекеге түсе алмайды және бұл серіктестіктің дамуына үлкен кедергі келтіреді.
Азаматтық сектордың өзінде проблемалар бар, олар Қазақстанда мемлекеттік шешімдерді әзірлеуге тең дәрежеде қатысу үшін әлі жеткілікті кәсіби және белсенді емес. Сарапшылар соңғы бірнеше жылда мемлекеттік бағдарламалар мен стратегиялық құжаттарды талқылауға қоғамдық ұйымдардың көбірек тартылғанын мойындағанымен. Мысал ретінде заңнамалық актілерге және көптеген президенттік бастамаларға негіз болған Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің ұсыныстарын айтуға болады.
Ол үшін әртүрлі елдердің тәжірибесі көрсетіп отырғандай, мемлекет қабылданған шешімдерді де, жүзеге асырылып жатқан саясатты да қоғаммен айтарлықтай дәрежеде бөлісуі қажет. Яғни, бізге қоғамға «төлем» емес, «кенеге» сарапшылар шақыру емес, жауапкершілікті бөлудің байыпты тетігі керек. Сонда қабылданған шешімдер мен олардың орындалуы тепе-теңдікте болады, азаматтық қоғам тарапынан қарсылық, мемлекет тарапынан оқшаулану болмайды.
Қазақстанның азаматтық қоғамын қалай қалыптастыру керектігі туралы әртүрлі деңгейде талқылаулар болған кезде оны әлдеқашан сыналған үлгі бойынша құру идеясы жиі туындайды. Біреу Скандинавия елдерінде жұмыс істеп тұрған жүйелерді біздің топырағымызға алып, «трансплантациялауды» ұсынса, енді бірі АҚШ-тың азаматтық секторының жұмысын қарауға кеңес береді, ал басқалары бұрынғы Одақ елдерімен тең. Шетелдік тәжірибені шетелде қалдыру керек, біз өзіміздің ерекше жолымызбен жүруіміз керек деген тікелей қарама-қайшы көзқарас та бар.
Қазақстан да азаматтық қоғамды дамытуда өзінің тарихи тәжірибесіне жүгінуі қажет. Расында азаматтық секторды дамытуда біреудің тәжірибесін көзсіз қабылдай отырып, бізге «біреудің киімін киюдің» қажеті жоқ. Біздің тарихымызда қоғамдық қатынастарды реттеудің мол тәжірибесі бар. Дала демократиясының пәрменді тетігі ақсақалдар кеңестері болса, билер соттарын әділ сот жүйесінің «бастапқы коды» деуге болады. Бізге ойша жат, сондықтан тиімсіз болуы мүмкін қоғамдық тәртіптің «әлемдік» үлгілерін енгізбей, өзіміздің тарихи мысалдарымызды қарастыруымыз керек.
Сарапшылардың пайымдауынша, қазақстандық үкіметтік емес сектор мақсатты топтар мен қызмет бағыттары бойынша құрылымды және сараланған болуы керек. Бұл ретте қаржы бөлген қорларға немесе коммерциялық топтарға қызмет етуден тайынбай, мемлекет пен қоғам мүддесі үшін адалдықты сақтау керек.
Бұл ретте мемлекет барынша мобильді және икемді болуы, әлеуметтік мемлекеттік тапсырыс шарттарын және үкіметтік емес ұйымдармен жұмыс істеу әдістерін өзгертуі керек. Мемлекетке қойылатын басты өтініш – ҮЕҰ-ды тыңдап, тыңдау, «үшінші сектор» өкілдерінің тәжірибесі мен тәжірибесін пайдалану, қоғамдық ұйымдар айтып отырған мәселелерді ескеру.
Сонда серіктестікті дамытудың негізгі «отыны» – өзара сенім пайда болады. Ал мықты, кәсіби және жауапты азаматтық сектор жаңа Қазақстанның теңгерімді және тиімді дамуының маңызды бөлігі болмақ.
1044 рет оқылды
