Коллаж: jsk.kz
Қазақстандық қоғам дамуының қазіргі кезеңі саяси партиялардың мемлекеттік басқару жүйесінің қалыптасу-ы мен қызмет ету үдерісінің белсенді қатысушылары ретіндегі рөлінің күшеюімен сипатталады. Соңғы жылдары партиялық жүйені ұтымды ету және негізгі әлеуметтік топтардың мүдделерін айқын білдіретін ірі партиялар құру үрдісі байқалды, – деп хабарлайды «Ұлт ақпарат».
Жалпы Қазақстандағы саяси партиялар институтының дамуын төрт негізгі кезеңге бөлуге болады. Біріншісі 1990 жылдан 1995 жылдың күзіне дейінгі кезеңді қарастыру керек. «Қазақ ССР-індегі қоғамдық бірлестіктер туралы» Заңның қабылдануы, Қазақстан Компартиясының саяси аренадан кетуі, КСРО-ның ыдырауы елде көппартиялық жүйенің қалыптасу үдерісін жеделдетті.
Екінші кезең 1995 жылдың күзінен 1999 жылдың көктеміне дейінгі аралықты қамтыды. 1999 жылы 10 қазанда өткен Мәжіліс сайлауы депутаттық мандат үшін партияаралық бәсекелестіктің алғашқы тәжірибесі болды.
Қазақстандағы партиялық жүйенің қалыптасуы мен дамуының үшінші кезеңі 2002 жылы «Саяси партиялар туралы» жаңа Заңның қабылдануымен және 2004 жылғы Парламент сайлауымен байланысты. Төртінші – Қазақстанның партиялық жүйесі дамуының қазіргі кезеңі – 2007 жылғы 21 мамырдағы «Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Конституциялық заң қабылданғаннан кейінгі оқиғалардан басталады. Елдегі саяси партиялардың мәртебесі мен рөлін күшейтті.
2022 жылғы 16 наурызда Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына Жолдауында елдің саяси жүйесінде ауқымды реформа жүргізілетінін мәлімдеді. Біріншіден, ҚазИСС аға ғылыми қызметкері Жанар Санхаеваның айтуынша, жарияланған өзгерістер биліктің барлық тармақтары арасында тепе-теңдікті қалыптастыруға және «ойын ережелерін» қайта қарауға бағытталған.
– Тежемелік және тепе-теңдік жүйесі трансформацияға ұшырайды, оның түпкі мақсаты Парламенттің рөлін күшейту болып табылады. Заң шығарушы органды құру тәртібінің өзі айтарлықтай жүйелі өзгерістерге ұшырайды, дейді сарапшы. – Биліктің заң шығару тармағын жаңарту саяси партияларды тіркеу тәртібін жеңілдету арқылы партиялық саланы тікелей белсендіруден басталады.
Осылайша, тіркеу кедергісі 20 мыңнан 5 мың адамға дейін қысқартылатыны айтылды. Осылайша, Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің бүкіл президенттік мерзімі ішінде тіркеу шегін 8 есеге қысқартты – 2019 жылдың желтоқсанына дейін кедергі 40 мың қолды құрады.
Тіркеу кедергілерінен басқа, партиялық құрылыстың жаңа кезеңінің айрықша ерекшелігі жаңа партияларды заңды түрде оңай тіркеуді қамтамасыз ететін басқа да шаралар болып табылады. Осылайша, өңірлік өкілдердің санын және бастамашыл топ мүшелерінің қажетті санын қысқарту көзделген. Әрине, бұл шаралардың барлығы болашақта Парламент Мәжілісінде өз электоратының атынан қатыса алатын жаңа партиялық ойыншылардың пайда болуына ықпал етуі тиіс.
«Сонымен қатар, бәсекелестік орта өзгеруде. Жаңа сайлау циклінде партия ойыншылары да партиялық емес кандидаттармен дауыс алу үшін бәсекеге түседі. Бұл аралас пропорционалды-мажоритарлық сайлау жүйесінің енгізілуінен көрінеді. Парламенттің төменгі палатасы 70 пайызы партиялық тізім бойынша депутаттар санынан, 30 пайызы бір мандатты округтерден құрылатын болды. Аралас жүйе жергілікті жерде де енгізілмек. Жаңа ереже мүдделері партиялардың сайлауалды бағдарламалары аясында ұсынылмауы мүмкін сайлаушылардың сайлауалды қалауын ескеруге мүмкіндік береді, - дейді Жанар Санхаева.
Жалпы, аралас сайлау жүйесі екі бағытта сапалы өзгерістерге ықпал етеді. Біріншіден, саяси алаңда кәсіби саясаткерлер үшін жаңа әлеуметтік лифт пайда болды. Екіншіден, бұл саяси бірлестіктерге өз өкілдерінің рөлін күшейту қажеттілігі туралы үлкен сигнал.
371 рет оқылды
