Фото: ernur.kz
Көрсеқызарлықпен әрнәсені ермек қылып, түкке тұрғысыз дүниелерді де трендке айналдырып ала кететін жасөспірім буын бүгінде жаппай ораза ұстауды да жарысқа айналдырып бара жатқандай. Халқымыз бұл тұрғыда «Ораза, намаз тоқтықта» деп тауып айтқан. Ал балиғат жасына жетпей, балалардың өзбілермендігінен өрістеп келе жатқан бұл тренд қаншалықты қауіпті? Әрине, оразаның барша мұсылманға парыз етілгеніне еш шүбә келтірмейміз. Бірақ бұл мысықтабандап келе жатқан діни фанатизмнің белгісі емес пе екен деген заңды сұрақ туады.Бұл тақырыпты қозғауымызға түрткі болған жағдайлар да жоқ емес. Соңғы жылдары жасөспірімдер арасында, әсіресе балиғатқа толмаған төменгі сынып оқушыларының арасында ауыз бекіту үрдісі белең алды. Әріге бармай-ақ қояйық, былтыр ғана еліміздегі мектептердің біразында оқушылардың жаппай ораза ұстауына қатысты ата-аналар арасында қызу талқы басталды. Әлеуметтік желіге де аз шықпады. Яғни сыныптас оқушылар сабақтан кейін топтасып дәмханаға ауыз ашарға жиі барып, ата-аналарына қаржылық салмақ салып қойса, кейбірі баласының дінге ерте ден қойғанына алаңдап, ертеңіне елеңдеп қалғаны бар. Әрине қоғамның қыздардың орамалымен арпалысқаны сияқты, енді балалардың аузымен бекітуімен алысу мақсатымыз емес. Дей тұрғанмен, ұлт болашағының, ұрпақ сауатының қамымен осы мәселеге зер салып, зерделеп көргенді жөн санадық.
Осы жайттың ақ-қарасын ажыратып алмақ мақсатта түрлі саланың мамандарын спикерлікке тарттық. Бір айта кетерлігі, бізбен тілдескен тұлғалар жалпы алғанда балалардың имандылыққа жақындай түскенін құптағанымен, олардың ерте ораза ұстауына қатысты қарсы пікірін де ашып айтты. Мәселен Жамбыл облыстық қоғамдық Әкелер кеңесінің төрағасы Ринат Нұрақбаев бала білім мен ғылымға ден қояр шақта дінмен әуестенгенін қаламайтынын жеткізді.
"Расында кішкентай балаларға ораза не үшін керек? Осыны бұлар жете түсініп отырғаны да шамалы. Ораза деген, ең алдымен Аллаға құлшылық амалы. Киімің кір болса жуып тазартасың. Сол сияқты үлкен кісілердің пендешілікпен, кісілікпен, түрлі жағдайлармен жасап қойған күнәлі істері болады. Мұсылман жамағаты осыдан тазарайын, Жаратушының алдындағы парыздарды орындайын деген ниетпен ауыз бекітеді. Ал жас балалардың ауыз бекіткеніне мен қосыла қоймаймын. Олар сабақ оқитын, білім-ғылым іздейтін жаста оған көп көңіл бөлмеуі керек. Өйткені үйде ата-анасы, үлкендер жағы ораза ұстап жатса, сол кісілер дұға етіп, сол кісілер тілеуін тілеп отырса, ал балалары сауап жинағысы келсе, тапқан табысы немесе өздерінің мектепке апарған ақшасынан үнемдеген азын-аулақ тиын-тебені болса, үйдегі үлкендердің сәресіне, я ауыз ашарына бір құрма, бір түйір нан әкеліп берсе де соның өзі сауап қой бала үшін. Ал енді олар ауыз бекітіп, сәресіне тұрған соң ұйқысының да режімі бұзылып, тамақтану жиілігі мен нормасы ауытқиды. Балалардың ішкі ағзасы әлі толық қалыптасып біткен жоқ. Сондықтан оқушылар алдымен денсаулығын нықтап, өз-өзіне келіп алуы керек қой", – дейді Ринат Нұрақбаев.
Сондай-ақ ол балалардың бас қосып, ауыз ашар ұйымдастыруын да абзал істердің қатарына жатқыза алмайтынын айтты. Бұл жердегі өзекті мәселе ретінде кейбір ата-ананың қаражаттан қысылатынын атап өтті.
– Ауыз ашар үзілмес үшін күнделікті ақша керек. Осы ретте ата-аналардың бәрінде бірдей қаржылық мүмкіндік бар ма деген сұрақ туады.
Одан кейінгі мәселе, балалар жиналған кезде ол отырыста не туралы әңгімелеседі? Бір сағат, екі сағат отырады делік. Ауызашар болғаннан кейін оның құлшылығы бар. Сол бір-екі сағатта балалар немен айналысады? Құран жаттай ма, мүмкін араларында бөтен ағымға қатысы бар өзге адамдар өз идеологиясын насихаттап, Исламға жат көзқарасты сіңіре ме? Жоқ әлде олар ауыз ашып болған соң, сол баяғы смартфондағы ойындарына кіріп кете ме, әлде карта ойнай ма? Осының бәріне зер салып, ой жүгіртіп жатқан ата-ана бар ма? Сол себепті мен, жеке басым бұл тенденцияға қарсымын, – деген Р.Нұрақбаев кезінде өз балаларының да ерте жаста ауыз бекіткеніне қарсы болған екен.
"Кезінде менің де балаларымның жоғары сыныпта оқып жүрген кезінде ораза ұстағаны бар. Мен оны аса бір құптай қоймадым. Себебі өз баламыздың денсаулығын өте жақсы білеміз ғой. Балалардың күні бойғы ашығуы салдарынан туған аздаған сырқатына байланысты оразаларын уақытынан бұрын ашқан кездері де болды. Ал мектеп бітіріп, үлкен азамат ретінде көзқарасы қалыптасып, денсаулықтары бекігеннен кейін қазір оразаны үзбей ұстап жүр.
Біз қазіргі ата-аналар, өз балаларымызға ие бола алмай жүрміз. Сондықтан да барынша сананы оятайық. Баланы ұйықтайтын уақытында ұйықтатайық, денесі шынығатын кезінде шынықтырайық, тамақ ішетін кезде тамағын берейік, блім алып, оқу оқитын кезінде оқытайық. Қалған нәрсені кәмелеттік жасқа толып, үлкен азамат болған соң өздерінің шешімімен қабылдай жатар. Ал бала ата-ананың қамқорлығында жүрген шақта ата-ана қайткен күнде де балаларымызға бас-көз болып, бақылаудан шығармайық", – дейді Р.Нұрақбаев.
Ал дінтанушы ғалым Кеңшілік Тышханұлы мектепте күзде қыздардың орамалына, ораза кезінде төменгі сынып оқушыларының ауыз бекітуіне қатысты мәселе туындайтынын атап өтті. Бірақ бұлардың аса бір трагедиялық жағдай емес екенін жеткізді.
"Елімізде дінді ұстанатындардың, я болмаса практикалық түрде қолданатындардың қатары өте аз. Халық санының 4-5% көлемінде ғана. Соның ішінде балалары ораза ұстайтын отбасылардың да саны аз деп ойлаймын. Бірақ соған қарамастан мектептерде балалар қызығушылықпен ауыз бекітіп жатады. Егер балалар жас болса, буыны әлі бекімеген болса, асқазанына зиян келетін болса оған баланы қинаудың қажеті жоқ. Ағза өсіп, өркендеп отыру қажет, үнемі тамақтану қажет. Сондықтан мұндай жағдайда, жалпы діннің өзінде оразаны балаларға міндетті түрде ұстау керек деген талап жоқ. Енді бастауыш, орта сыныптағылар балиғат жасына толмаған балалар ғой. Қызығушылықпен өздері ұстағысы келетін шығар. Дегенмен де кейбір жағдайларда радикалды топтағы өкілдер балаларына ораза ұстатуы мүмкін. Ондай жағдайды мектеп әкімшілігі анықтауы керек. Бала әке-шешесінен қорқып ораза ұстайтын болса, ондай кезде мұғалімдер балалармен, олардың ата-аналарымен жұмыс жүргізу керек. Ал жалпы алған кезде, жаппай қауіп төнеді, ертең мұның арты радикализмге айналады, ауқымды исламдану келеді деген сияқты қауіпті тенденция күту орынсыз. Өйткені ораза ұстаған адамдардың барлығына ертеңгі күні радикалданып кетеді деп қарау аса бір алаңдарлық жайт емес. Екіншіден мынау араб экспансиясы деген тіркесті де байқап қолдануымыз керек. Яғни арабқұлдық, я болмаса ұлттың арабтануы деген сияқты көзқараспен қарау дұрыс емес. Абаб пен оразаның еш қатысы жоқ. Ораза – Исламның бес парызының бірі. Өзін мұсылманмын деп санайтын әрбір адамның орындауға тырысатын ізгі амалдарының бірі. Бірақ оның балалардың денсаулығына қарау керек, ауруы бар жандарға мұқият болу керек деген сияқты талаптары бар. Сондықтан мұның да бір ақылға салған абзал жолын табуға болады. Жоғары сыныпта оқитын, я болмаса денсаулығы мықты, ораза ұстаған кезде өзін жеңіл сезінетіндей жағдай болса, онда оның діни сенім бостандығын таптауына хақысы жоқ. Бірақ енді бастауыш, орта сыныптағы балаларды ораза ұстауға мәжбүрлеп, кұшпен ашықтыру дұрыс емес", – дейді дінтанушы ғалым, философия ғылымдарының кандидаты Кеңшілік Тышханұлы.
Өткен аптада Мәжіліс кулуарында Оқу-ағарту министрінің орынбасары Еділ Оспан журналистердің оқушылардың жаппай ораза ұстауына қатысты сұрағына жауап берді. Оның айтуынша, елімізде оқушылардың ораза ұстау тренді байқалмаған.
"Бұл енді ата-аналардың көзқарасына тікелей байланысты. Балалар өздігінен ораза ұстау, жалпы өзге де діни ғұрыптар бойынша шешім қабалдамайды. Бұған ересектер тікелей әсер етеді және осы бағытта біз ата-аналармен жұмыс жүргізу барысында айтып отырамыз. Балалардың денсаулығының лайықты дамуы үшін олардың толыққанды тамақтануы өте маңызды. Осы мәселеге ерекше назар аударамыз", – деді вице-министр.
Сондай-ақ ол балалардың Ауыз бекітуі баланың денсаулығына және басқа да жағдайларына, оқуына кері әсерін тигізетінін жоққа шығармады.
Бұл мәселеде дәрігердің де пікірі, кеңесі аса маңызды. Астана қаласында жалпы тәжірибелік дәрігер болып еңбек ететін Нұрбану Бердімбетова ұзақ уақыт бойы ашығу және одан кейін бірден тойып тамақтану ас қорыту жүйесі ауруларының тууына себепші болатынын айтты.
"Үлкендер жағы бұл мәселеде көбіне мұқият келеді. Ал тамаққа шыдамсыз ойын баласы ертеңгі ауруды қайдан ойласын? Азаннан кешке дейін нәр татпай, босап қалған асқазанды ауыз ашарда бірден толтырып алудың салдары сырқатқа ұрындыруы әбден мүмкін. Одан бөлек, ораза кезінде ұйқының да режімі бұзылады. Ерте тұрған ересектер көбіне сәресіден кейін қайта ұйықтап қалмай намазын оқып, өзге де құлшылығын өтеп, кейбірі жұмысына жиналады. Ал балалар қайта жатып, ұйықтап қалады. Тәуліктің белгілі кезеңінде ағзада гормон бөлінетін сәттер болады. Яғни түнгі, таңға жуық ұйқыдағы гормон бөлінер кезде адам ұйықтауы керек. Сосын кешке дейін жата бермей, ояу жүретін кезде ұйықтамау керек. Қысқасы осы ұйқы мен ояу жүретін шақтың дұрыс реттелмеуінен ағзада гормондық ауытқушылықтар пайда болып, бұл өз кезегінде денсаулықтың бұзылуына, тіпті кейбір сырқаттардың тууына себепші болуы әбден мүмкін. Әрине тамақ нормасы мен рационы, ұйқы режімі дұрыс сақталса, балалардың да ораза ұстауында тұрған ештеңе жоқ. Мәселе сол ата-аналардың баланы дұрыс қадағаламауында болып тұр. Меніңше, төменгі сынып оқушыларының ораза ұстауы медицина тұрғысынан құптарлық іс емес", – дейді дәрігер.
Жалпы, қасиетті айдағы құлшылық арқылы мұсылман адам күнәларынан арылғысы келеді. Ал күнә жасамақ түгілі, әлі оңы мен солын танып үлгермеген балалардың ауыз бекітудегі мақсаты не? Мүмкін бүгінгі буынның рухани тұрғыдан ерте жетіліп, иман байлығының арта бастағаны ма?
455 рет оқылды
