фото: Inform.kz
Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Катардың Al Jazeera телеарнасына эксклюзивті сұхбат берді. ҚазАқпарат ақпараттық агенттігі әңгіменің негізгі үзінділерін келтіреді:
Al Jazeera: Осы аптада Қазақстанды бүкіл әлемге таныстыратын Астана Халықаралық форумы өтуде. Сіз ауқымды реформалар бағдарламасын жариялағаннан бері үш жыл өтті. Еліміз сіз уәде еткен жаңа Қазақстанның құруға қаншалықты жақындады деп ойлайсыз?
- Біз сенімді түрде алға жылжудамыз, дегенмен бұл процесс, әрине, қиын болып қала береді, өйткені реформалар барысына Қазақстаннан тыс жерлерде болып жатқан көптеген оқиғалар әсер етті.
Al Jazeera: атап айтқанда, коронавирус, Украинадағы соғыс…
- Өте дұрыс. Менің ойымша, бұл оңай емес. Біз адал және прагматик болуымыз керек. Бірақ сонымен бірге өзгерістерді жүзеге асыруда батылдық танытуымыз қажет. Сондықтан мен күн тәртібіндегі мақсаттарға жету үшін табанды болуымыз керек деп айтамын. Иә, реформалар жалғасуда және олар оң нәтиже көрсетуде.
Al Jazeera: елдің сыртқы саясаты туралы айта отырып, Қазақстан шетелдік әріптестермен қарым-қатынасын қайта қарастырып, сауда басымдықтарын қайта бөле ме? Кез-келген ұлы державаға тым тәуелді болмау үшін орта дәліз жобасы ретінде.
- Ең алдымен, Қазақстан өзінің сыртқы саясатын қандай да бір жолмен реформалайды деп айтпас едім, өйткені бұл өте консервативті құбылыс. Бірақ сонымен бірге, әрине, біз өз елімізден тыс жерде не болып жатқанын ескеруіміз керек. Қазақстан Еуразияда, әсіресе Орталық Азияда тұрақтылық пен қауіпсіздіктің тірегі. Басынан бастап біз ірі державалармен, соның ішінде көршілерімізбен қарым-қатынаста теңдестірілген саясат жүргіземіз және сонымен бірге ұлттық мүдделерді жүзеге асырамыз. Сондықтан мен сыртқы саяси вектордың өзгеретіні туралы айтпас едім. Сіз ортаңғы дәліз туралы айтқаныңыз дұрыс. Біз көлік бағыттарын әртараптандыруға басымдық береміз. Бұл тұрғыда Транскаспий көлік бағыты ерекше маңызға ие болады. Өздеріңіз білетіндей, біз "Бір белдеу, бір жол"бастамасының белсенді жақтаушылары болып қала береміз. Ол алғаш рет 2013 жылы Қазақстанның астанасы Астанада ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин болып жарияланды.
Al Jazeera: өткен жылы S&P Global агенттігі қазақстандық мұнайдың шамамен 80% - ы Каспий құбыр консорциумы (КҚК) арқылы Ресейге түсетінін мәлімдеді. Мұны өзгерту керек деп ойлайсыз ба? Бұл Қазақстан үшін стратегиялық осалдық па?
- Біз Ресей Қазақстанның стратегиялық серіктесі, біздің тікелей көршіміз және одақтасымыз екенін есте ұстауымыз керек. Ресеймен әлемдегі ең ұзын шекарамыз бар. Сонымен қатар, біз Ресейге стратегиялық серіктес ретінде сенеміз, әсіресе КҚК-ға сенеміз. Жақында мен Президент Путинмен телефон арқылы сөйлестім және біз КҚК-ға қатысты мәселелерді талқылағанымызды мойындаймын. КҚК алдағы уақытта да қазақстандық мұнайды Ресей арқылы еуропалық нарыққа және одан тыс жерлерге тасымалдау үшін жақсы құрал болатынына сенімдімін.
Al Jazeera: Яғни, сіз Украинадағы соғыстың әсері туралы алаңдамайсыз ба және бұл сіздердің мұнайды Еуропаға осы құбыр арқылы жіберу мүмкіндігіне қандай әсер етеді?
- Әрине, біз Украинада болып жатқан оқиғаларды және Ресей мен Украина арасындағы әскери қақтығыстың Табиғи ресурстар мен оларды халықаралық нарыққа экспорттау саласындағы стратегиялық жоспарларымызға қалай әсер ететінін ескереміз. Сонымен бірге біз Ресеймен стратегиялық серіктестікке нақты сенеміз. Алайда, бұл біз тек бір көлік буынына немесе бағытына назар аударамыз дегенді білдірмейді. Сондықтан сіз Баку-Джейхан құбыры, Орта дәліз және басқа маршруттар туралы айтқаныңыз дұрыс. Бірақ егер мұнайды шетелге тасымалдау немесе экспорттау көлемі туралы айтатын болсақ, басымдық әлі де беріледі және КҚК-ға берілуі керек.
Al Jazeera: бұл күндері Астана Халықаралық форумы өтуде. Бұл Қазақстанның халықаралық мультилатерализм жүйесін қолдаудағы орта державалардың рөлін күшейту қажеттігіне сенімді екендігінің айғағы деп санауға бола ма?
- Әлбетте. Мен мультилатерализмнің маңыздылығына бек сенімдімін және орта державалар планетада бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз етуде үлкен рөл атқаруы керек деп санаймын.
Al Jazeera: Президент мырза кейде ұлы державалар мультилатерализм жүйесін бұзуы мүмкін деп ойлайсыз ба? Менің айтайын дегенім, кейде біз кейбір ұлы державалардың "Америка бірінші" қағидасы, көпжақты емес, екіжақты механизмдердің маңыздылығы туралы мәлімдемелерін естиміз.
- Иә, бұл шынымен де болып жатыр, мультилатерализм жүйесі әлсірейді. БҰҰ Қауіпсіздік кеңесі үлкен дағдарысқа тап болды: оның негізгі халықаралық мәселелерді шешуге күші де, еркі де жоқ.
Al Jazeera: бұл әлемге қауіп төндіре ме?
- Әрине, бұл үлкен сынақ. Сондықтан мен Қазақстан сияқты орта державалар негізгі халықаралық проблемаларды шешуде және реттеуде аса маңызды рөл атқаруы тиіс деп санаймын. Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымын реформалауды қатты қолдайды. Ұйым алғаш құрылған кезде оған 51 мемлекет кірді. Бұл БҰҰ-ның негізін қалаушы елдер болды. Қазір ұйым құрамында 193 мүше бар.
Al Jazeera: БҰҰ - да қандай өзгерістерді көргіңіз келді? Мүмкін бұл БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне және вето құқығын пайдалануға қатысты шығар?
- Ең алдымен Қауіпсіздік Кеңесін кеңейту керек. Жаңа дамушы мемлекеттер Біріккен Ұлттар Ұйымының осы негізгі органына, мүмкін ротациялық негізде кіруі керек. Қалай болғанда да, Жапония, Германия сияқты ірі державалар, сондай-ақ Азия және Африка мемлекеттерінің өкілдері Қауіпсіздік Кеңесіне қосылуы немесе қандай да бір жолмен оның қызметіне қатысуы керек. Бұл мәселенің әділ шешімі болар еді. Сіз жай ғана кейбір ірі мемлекеттердің немесе державалардың оқшаулануын айттыңыз. Иә, бұл болып жатыр. Бұл біздің алаңдаушылығымызды тудырады.
Al Jazeera: ондаған жылдар бойы көптеген елдер Біріккен Ұлттар Ұйымының негізгі институттарын реформалауды жақтайды – дәл сіз де қолдайтын нәрсе. Қазақстан басқа елдер қол жеткізе алмаған нәрсеге қол жеткізуге қалай көмектесе алады? Негізгі тауарларға қол жеткізу, аса маңызды шикізатты жеткізу Қазақстанға артықшылық бере алады деп ойлайсыз ба?
- Иә, біз белгілі бір дәрежеде левередж деп аталатын нәрсені қолданамыз. Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымына қатысты біздің қызметімізде қолдануға болатын сирек жер металдарының және басқа да табиғи ресурстардың қомақты қорларына ие. Бірақ сонымен бірге біз БҰҰ-ны реформалаудағы рөлімізді асыра айтпаймыз немесе асыра бағаламаймыз. Біз барлық мемлекеттер және ең алдымен, сіз айтқандай, орта державалар Біріккен Ұлттар Ұйымын әділетті және қазіргі әлемнің талаптарына сай ету үшін күш біріктіруі керек деп санаймыз.
Al Jazeera: мен тағы бір сұрақ қойғым келеді. Сіздер 2029 жылға қарай Қазақстан экономиканың көмірсутегі жоқ салаларын кеңейтуге ниетті екенін айттыңыздар. Қазіргі уақытта, менің ойымша, көмірсутек секторы Қазақстан экспортының 50% - дан астамын құрайды. Сіздің ойыңызша, сіздің еліңіз осы тепе-теңдікті өзгертіп, көмірсутек казахстанстердің 2029 жылға қарай қазақстандық экспорттың негізін құрайтынына қол жеткізе ала ма?
- Көмірсутектер экспорты біздің халықаралық нарықтағы саудамыздың басым бөлігін құрайтынын мойындау керек. Біз прагматикалық болуымыз керек. Мен Қазақстан 2060 жылға қарай көміртегі бейтараптығына қол жеткізуді мақсат етіп қойғанын мәлімдедім. Менің ойымша, бұл бізде бар әлеует пен мүмкіндіктерге негізделген өте шынайы және қол жетімді бағдарлама. Елдің энергия ресурстарын ішкі тұтынудағы көмірдің үлесі 73 % -. құрайды. Әрине, біз оны пайдаланудан бір түнде бас тарта алмаймыз. Сонымен бірге бізде мұнай сияқты табиғи қорлар бар. Ал уран өндіру бойынша біз әлемде бірінші орында тұрмыз, оның әлемдік нарыққа жеткізілуінің 40% - Казахстан Қазақстан жүзеге асырады.
Al Jazeera: Қазақстан IT-Индустрия және цифрлық инфрақұрылым салаларында жетістіктерге жетті. 20 000 шақырымнан астам талшықты-оптикалық желілер салынды. Astana Hub құрылды, IT-технологиялар экспорты 2023 жылы 280 млн доллардан астам өсті. Дегенмен, кедергілер әлі де бар. Қазақстан стартаптар үшін бюрократиялық кедергілерді қалай еңсере алады, ал кейбір жағдайларда мамандардың тапшылығын және зерттеулер мен әзірлемелерге жұмсалатын төмен шығындарды қалай өтей алады?
- Бұл бүгінгі күн тәртібіндегі өзекті мәселелердің бірі. Сонымен қатар, бізде бұл бағытта белгілі бір жетістіктер бар. Ең алдымен, біз жақында белгілі шетелдік компаниялармен тығыз ынтымақтастықта Қазақстанға жеткізілген суперкомпьютерді құрдық. Біз оларға өте маңызды бизнесте біздің стратегиялық серіктес болғанымыз үшін өте ризамыз. Мен айтқанымдай, цифрландыру — біздің басымдығымыз. Мен Қазақстанның болашақта толық цифрландырылған елге айналуын армандаймын.
Al Jazeera: Бұл қашан болады? Толық цифрландыруға қол жеткізудің нақты мерзімдері бар ма?
- Менің ойымша, бес жылдан кейін. Бұл әбден мүмкін. Сіз жай ғана бюрократия туралы айттыңыз. Ол көптеген басқа елдердегідей Қазақстанда да бар және Цифрландыру бұл мәселені шешудің ең тиімді құралдарының бірі болып табылады. Цифрландыру және жасанды интеллект. Бұл оқиғаның соңында не болатынын ешкім білмейді. Мен Астана халықаралық форумының алаңында әлемде жасанды интеллекттің қарқынды дамуы аясында түрлі қақтығыстар, мемлекеттер арасындағы соғыстар өте ескірген болып көрінетіні туралы мәлімдеме жасадым. Біз жасанды интеллектті дамытуға, цифрландыруға, жастардың білім беру сапасын арттыруға, әскери қақтығыстарға араласуға, бір-бірімізді жоюға емес, адамдарды тәрбиелеуге назар аударуымыз керек. Бұл өткеннің жәдігері, өте қарабайыр, мен айтар едім.
Al Jazeera: Президент Қасым-Жомарт Тоқаев мырза, Al Jazeera-мен сөйлескеніңіз үшін көп рахмет.
- Рахмет! Сондай-ақ, біздің сенімді әріптесіміз және Қазақстан халқының досы, менің досым болып табылатын мәртебелі Катар әміріне ризашылығымды білдіремін. Ол екі мемлекет арасындағы іскерлік ынтымақтастықты ілгерілету тұрғысынан көп жұмыс жасады. Әрине, мен Катардың Премьер-Министріне ризамын, ол өте шебер басқарушы бола отырып, біздің достығымызды нақты жобаларға негіздеу үшін көп іс тындырды. Біздің ынтымақтастығымыз қарқынды дамитынына шын жүректен сенемін.
1973 рет оқылды
