Қыркүйектің соңғы жексенбісінде Қазақстанда барлық еңбекшілердің мерекесі болып табылатын Еңбек күні атап өтіледі. Ол – жұмысшы кәсібін насихаттап, жастарды өндіріс саласына тартуға, жұмысшылар әулетінің көп жылғы дәстүрлерін нығайтуға, еңбек өнімділігін ынталандыруға бағытталған.
Мемлекет басшысы ұсынған лайықты еңбек тақырыбы мен жұмысшы мамандығының беделін көтеру қажеттігі туралы идея өте өзекті болып табылатындықтан, оны қазақстандық қоғам жақсы қарсы алып, қолдау көрсетті.
Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясының төрағасы Әбілғазы ҚҰСАЙЫНОВПЕН әңгіме осы және өзге де мәселелер төңірегінде өрбіді.
– Әбілғазы Қалиақпарұлы, 25 қыркүйекте Қазақстанда Еңбек күні атап өтіледі. Биыл еңбек адамына айрықша көңіл бөлінуде – ел Президенті өз сөздерінде әлемдік өркениеттің барлық құндылықтары дәл осы қарапайым жұмысшылардың қолымен жасалғанын бірнеше рет қайталап айтты. Бұған қоса, еңбек адамының құқықтары тасқа басылғандай етіп жазылған жаңа Еңбек кодексі қабылданды. Осы жаңа, көптен күткен және, ашығын айтқанда, әбден теперіш көрген құжат қандай болып шығыпты? Үмітімізді ақтады ма? Еңбекшілердің мүдделерін қорғай ала ма?
– Екі жыл қатарынан біздің елімізде маңызды заңнамалық реформалар орын алды – «Кәсіптік одақтар туралы» заң мен жаңа Еңбек кодексі қабылданды. Осының барлығы жұмыскердің еңбек құқығын нақты қорғауда жаңа мүмкіндіктер туғызу арқылы кәсіподақтардың әлеуметтік әріптестік құрылымындағы рөлі мен жауапкершілігін күшейтті.
Еңбек кодексінің жобасын кәсіподақ ұйымдарында кең түрде талқылау мен жұмыс топтары аясындағы қарбалас іс-қимылдар еңбек қатынастарындағы көптеген түйткілді мәселелерді қарастыра отырып, еңбек адамының мүддесі үшін айтарлықтай өзгерістер мен толықтырулар енгізуге жағдай жасады.
Біріншіден, Еңбек кодексі кәсіподақ ұйымдарының еңбек заңдылықтарының сақталуына қоғамдық бақылау жасау саласындағы жұмысын кеңейтуге ерекше мүмкіндік берді. Мұндай норма тек кәсіподақтарға ғана қатысты болып отыр.
Екіншіден, еңбекке ақы төлеу еңбек қатынастарындағы өзекті мәселе болып табылады. Кәсіподақтар жаңа Еңбек кодексінің жобасында негізгі жалақының үлесі, біржолғы ынталандырушы төлемдерді есепке алмағанда, жұмыскерлер жалақысының кемінде 75 пайызы көлемінде болуын қамтамасыз етуге қол жеткізді. Еңбекақының тиянақталған бөлігі адамның еңбекке қабілеттілігі мен өмірлік қажеттіліктерін қалпына келтіруді қамтамасыз ететіндіктен де ол кепілдендірілген болуы тиіс.
Үшіншіден, Кәсіподақтар федерациясы үстеме жұмысқа, түнгі уақыттағы, мереке және демалыс күндеріндегі жұмыстар үшін төленетін еңбекақының жұмыскердің күндік (сағаттық) мөлшерлемесі негізге алына отырып, 1,5 еседен төмен болмайтын мөлшерде болуын қамтамасыз етті. Бұл норма кәсіподақтарға осы мөлшерлемені одан да ұлғайтып, ұжымдық шартта барынша жоғары көлемді бекітуге мүмкіндік береді.
Төртіншіден, Еңбек кодексінде «өндірістік кеңес» түсінігі енгізілді. Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі өндірістік кеңестің шешімдері жұмыс беруші және жұмыскерлер үшін міндетті болып табылатындығы өте маңызды. Бұл кәсіподақтар үшін аса үлкен жетістік. Енді еңбекті қорғау жөніндегі техникалық инспекторлардың кандидатураларын кәсіптік одақ ұсынады, яғни кәсіподақтардың еңбек жағдайын жақсартуға қатысуына нақты мүмкіндік пайда болады.
Бесіншіден, жаңа Еңбек кодексінде жұмыс беруші мен жұмыскердің арасындағы қатынастар көп жағдайда ұжымдық келіссөздер арқылы қалыптасады. Ұжымдық шарт кәсіпорынның негізгі құқықтық құжаты болып табылады. Әлеуметтік әріптестермен әріптестік қатынас қалыптастыра білуге айрықша мән беріледі. Үнқатысудың негізгі тетіктеріне, ең алдымен дәйектердің айқын жүйесі, мінсіз ішкі ұйымдастырушылық, жоғары білікті кадрлар және заңды қорғаныс әрекеттеріне дайындық жатады. Сондықтан да, еңбекақы төлеуде, еңбек нормаларында, кепілдіктер мен өтемақылық төлемдерде, еңбек демалысын алуда жұмыскерлердің құқықтары шектелмеуі үшін бұл қатынастардың қалай құрылғаны өте маңызды болып табылады. Жұмыс берушілермен келіссөздерді табысты жүргізіп, ұжымдық шарт жасасу үшін барынша мол күш жұмсау қажет.
– Барлық тараптардың да мүдделерін қорғау үшін кәсіподақ – мемлекет – жұмыс беруші қатысатын ұжымдық келіссөздер әдісі қолданылатыны белгілі. Үнқатысу қалай қалыптасады?
– Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясының барынша маңызды функцияларының бірі әлеуметтік әріптестікке, Әлеуметтік әріптестік пен әлеуметтік-экономикалық және еңбек қатынастарын реттеу жөніндегі республикалық үшжақты комиссияның жұмысына қатысуы болып табылады.
Кәсіподақтар федерациясының өкілдері Үкіметпен және Жұмыс берушілердің республикалық бірлестіктерімен бас келісімге қол қояды. Салалық кәсіптік одақтар салалық мемлекеттік органдармен және жұмыс берушілер одақтарымен салалық келісімдер жасайды. Аумақтық кәсіподақ бірлестіктері жергілікті атқару органдарымен, жұмыс берушілер бірлестіктерімен өңірлік келісімдер жасайды.
Қазіргі кезде республикалық деңгейдегі бас келісім, 22 салалық, 16 өңірлік келісім жасалды. Үстіміздегі жылдың 1 қыркүйегіндегі жағдай бойынша республикада 68 589 ұжымдық шарт жасалған, қамту 32,2 %-ды (жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар саны – 212687) құрайды.
– Шетелдерде кәсіподақтар қозғалысы өте белсенді екенін білеміз. ҚРКФ-ның халықаралық ынтымақтастығы туралы не айтар едіңіз?
– Халықаралық ұйымдармен және кәсіподақтар бірлестіктерімен ынтымақтастық Кәсіподақтар федерациясы жұмысының ажырамас бөлігі болып табылады.
Халықаралық кәсіподақтар қозғалысы барынша үдеп келеді. Бүгінгі күні бүкіл әлемде 180 миллион жұмысшы кәсіподақтар мүшесі, ал 2018 жылға қарай бұл сан 200 миллионға жетеді деп күтілуде.
Ірі қоғамдық ұйым ретіндегі Қазақстан Кәсіподақтар федерациясы әлемдік кәсіподақтар қозғалысына белсене атсалысады. Осыған байланысты, 2015 жылы Кәсіподақтар федерациясының халықаралық имидждік саясат жөніндегі тұжырымдамасы қабылданды. Аталған тұжырымдама Кәсіподақтар федерациясының халықаралық деңгейдегі имиджін және халықаралық тәжірибені енгізу арқылы жұмыс тиімділігін арттыруға, кәсіподақтар қозғалысын нығайтып, дамытуға және т.б. бағытталған.
Бұған қоса, Халықаралық кәсіподақтар конфедерациясының (ХКК), Халықаралық еңбек ұйымының (ХЕҰ), Кәсіподақтардың жалпыға ортақ конфедерациясының (ЖКК), Фридрих Эберт қорының мамандарымен байланыс, сондай-ақ, ТМД елдерімен іскер ынтымақтастық жолға қойылған.
Кәсіподақтар федерациясының халықаралық жұмыстағы бағыттарының бірі Халықаралық еңбек ұйымымен сындарлы ынтымақтастық болып табылады. Жыл сайын жастарды жұмыспен қамту, ұжымдық келіссөздер, органайзинг және тағы басқа мәселелер бойынша халықаралық, субөңірлік семинарлар өткізу жөніндегі бірлескен жұмыстардың жоспары жасалады.
2015 жылы Бразилияда ХКК Бас кеңесінің отырысы болып, онда Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясын ХЕҰ-ның толыққанды мүшесі ретінде қабылдау туралы шешім шығарылды. 2 миллионнан астам мүшесі бар біздің ұйымның ХЕҰ-ның құрамына енуі Қазақстан кәсіподақтарының жұмысындағы шын мәніндегі тарихи оқиға.
Осы жерде айта кету керек, осыдан бірнеше күн бұрын елімізге ХЕҰ бюросының директоры Мария Хелена Андре келіп кетті. Тәуелсіздігіміздің 25 жылында тұңғыш рет ұйым басшылығы біздің кәсіподақтар жұмысымен танысты, және айта кетуіміз керек, ол біздің жұмысымызға өте жоғары баға берді.
– Кәсіподақтар мен жастар арасында байланыс бар ма? Қазіргі кәсіподақтар қатарындағы жастар саны қанша? Және олар кәсіподақтар мақсаттарын нақты түсіне ала ма?
– Бүгінде кәсіподақ мүшелері арасындағы 35-ке дейінгі жастардың саны 730 мың адамнан асады, яғни 33%. Кәсіподақтар федерациясы бас кеңесі құрамының 11,5 %-ы жастар. ҚРКФ атқару комитеті құрамында да жастардың үлесі 8,3 % құрайды. Аумақтық кәсіподақтар бірлестіктерінің 16 басшысының ішінде 6 жастар өкілдері бар.
Алға қойылған міндеттерді жүзеге асыра отырып, кәсіподақтар мемлекеттік жастар саясатының тиімділігін арттыруға бағытталған әлеуметтік бағдарламаларды әзірлеп және іске асыруға атсалысады, жастарды кәсіподақтар қозғалысына тартады, жастар кеңестерінің жұмыстарын үйлестіреді, жас кәсіподақ көшбасшыларының оқуын ұйымдастырады.
Жастармен жұмыс істеуде Кәсіподақтар федерациясы олардың кәсіподақтар қозғалысының болашағы үшін, оның қатарын нығайту үшін маңызды рөл атқаратынын басшылыққа алады.
Ел Президенті өзінің Қазақстан халқына арнаған «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауында уақыттың сын-қатерін жеңуге қабілетті барынша тиімді әлеуметтік саясатты әзірлеу қажеттігі жайлы айтқан болатын. Бұл Мемлекет басшысының «Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» атты бағдарламалық мақаласында да айтылды.
Қазақстанның саяси және әлеуметтік-экономикалық өміріндегі жаһандық және түбегейлі өзгерістер еңбекшілердің өміріне орасан зор ықпал етіп, кәсіподақтар қозғалысына жаңа міндеттер мен талаптар жүктеуде. Бүгінде кәсіптік одақтарға үлкен жауапкершілік артылуда, ол ең алдымен өмір сүру сапасының стандарты жоғары әлеуметтік ел құруға атсалысуынан көрініс табады.
Ел Президенті Н.Назарбаевтың жоғарыда аталған Стратегиясы мен бағдарламалық мақаласын қабылдаған кәсіподақтар еңбекшілердің өмірлік маңызды мүдделерін қорғау жолындағы күресті өздерінің негізгі басымдықтары деп санайды.
Әңгімелескен
Сейфолла ШАЙЫНҒАЗЫ,
«Егемен Қазақстан»
3071 рет оқылды_140_110.webp)
