Қазақстан этномәдени, діни, тілдік және ұлттық аспектілерде әртүрлілігі бар көпұлтты мемлекет. Біздің еліміз көптеген мәдени дәстүрлерді мұра еткен демократиялық, зайырлы, унитарлық, конституциялық республика ретінде ресми түрде жарияланған. Қазақстанның Еуразияның қақ ортасында бірегей орналасуы, оның бай табиғи ресурстары мен тұрақты экономикасы еліміздің өркендеуіне ықпал етіп, елеулі тікелей шетелдік инвестицияларды тартты. Ал тау-кен металлургия секторы ЖІӨ-нің едәуір бөлігін құрайтын мұнай-газ саласынан кейінгі екінші ірі салаға айнала алды.
Біздің мемлекетімізді әлемдік және халықаралық саясатқа белсенді араласып келе жатқан Президент басқарып отыр. Яғни, Қасым-Жомарт Тоқаевтың саясаты өз кезегінде оның Қазақстан Президенті ретіндегі рөлімен байланысты. Тоқаев жоғарыда аталған аспектілердің барлығын атқарушы және бұл саяси процестерге белсенді қатысушы. Елімізде болған көптеген төтенше жағдайлар мен Қаңтар оқиғасы, көрші мемлекеттерде болып жатқан жанжалдар мен халықаралық саясаттағы тұрақсыздық Президенттің ұстанып отырған саяси бағдары мен шараларының, оны шешудегі тиімділігі мен ерекшеліктері бар екендігін көрсетті. Осы орайда Қасым-Жомарт Тоқаевтың ҚР Президенті қызметін атқару барысында еліміздің әлеуметтік және экономикалық реформаларына байланысты жүргізген шараларына шолу жасамақпыз.
1. Тоқаевтың әлеуметтік саладағы бастамалары
Қасым-Жомарт Тоқаевтың Президенттік өкілеттілігін атқарудың біріші жылдары мемлекеттегі әлеуметтік маңызы бар мәселелерді шешуден басталды. Осы кезеңді елімізде сол уақытта болған саясаттың ауысуы кезіндегі дүрбелеңдер, пандемия, пандемиядан кейінгі кезеңдер, Қаңтар оқиғасының болуы да одан әрі әлеуметтік мәселелерге ден қою керектігін көрсетті. Дегенмен, бұл оқиғалар Қазақстанда әлеуметтік саясатты жақсартуға және оның тиімді жұмыс істеуіне тепкі болғандығы анық.
Пандемия кезіндегі әлеуметтік бастамалары
2020 жылы Қазақстанда COVID-19 пандемиясының салдарымен күресу және халықты қолдауды қамтамасыз ету үшін шешуші шаралар қабылданды:
Әлеуметтік қолдаудың шұғыл шаралары енгізілді, оның ішінде халыққа төлемдер мен кірістердің болмауына байланысты төлемдер жүйесі берілді. Пандемияға байланысты шектеулерден жұмыс істемейтін барлық қазақстандықтарға Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорының қаражаты есебінен жалпы сомасы 476 миллиард теңгеге жуық 42500 теңгеден төленді. Осы уақытта дәрі-дәрімекке, азық-түлік пен қажетті тауарлардың бағасын ұстап тұруға қатысты шаралар жасалды. Президенттің бастамасы негізінде банктер мен шағын несие ұйымдары төлемді кешіктіргені үшін айыппұлдар есептемеді, ал тұтынушылық несиелер бойынша 90 күн кешіктірілген төлемдер жағдайында пайыздар тоқтатылды.
Сол кезде халықты жұмыспен қамтуды қолдау және жаңа жұмыс орындарын құру жөніндегі бағдарламалар әзірленіп, іске асырылды. Дағдарысқа қарсы шара ретінде жұмыспен қамтудың жол картасы, нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың «Еңбек» мемлекеттік бағдарламасы және т.б. шаралар әзірленіп, соның арқасында 1,2 миллион адам жұмыс орнын сақтауға және тұруға, сонымен қоса жұмыссыздықтың өсуі дағдарыс жағдайларын алдын алуға мүмкіндік туды.
Бюджет саласының қызметкерлері үшін зейнетақы, жәрдемақы және жалақы мөлшері ұлғайтылды.
Көпбалалы және аз қамтылған отбасыларға арналған ай сайынғы мемлекеттік жәрдемақылар, аз қамтылған отбасылардағы балаларға арналған кепілдендірілген әлеуметтік пакет және міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінен әлеуметтік төлемдерді ұлғайту сияқты әлеуметтік қолдау жүйесіне инновациялар енгізілді.
Әлеуметтік қызметтер порталын іске қосуды қоса алғанда, ардагерлерге Елеулі төлемдер жүргізілді және мүгедек адамдарға әлеуметтік қолдау жүйесі жақсартылды.
Бұл шаралар пандемияның экономикалық әсерін жеңілдетуге ғана емес, сонымен қатар шектеулер жағдайында халықты әлеуметтік қолдау мен жұмыспен қамтудың жаңа тәсілдеріне негіз болды.
- 2021 жыл. Пандемиядан кейінгі кезеңдегі әлеуметтік бастамалар
Пандемия еліміздегі көптеген мәселелерге қатысты кешенді шараларды атқарылуы керектігін көрсетті. Соның бірі ол цифрлық технологияларды дамыту мәселесі, ғаламтор мен басқа да әлеуметтік маңызы бар сұрақтарды қайта қарастыруды талап етті. Осы жылы Қазақстанда атқарылған әлеуметтік шаралар кешені:
- - Әлеуметтік сала қызметкерлері үшін зейнетақылар мен жәрдемақылардың, сондай-ақ жалақының мөлшерін арттыру.
- - Жұмыссыздық деңгейін қысқартумен халықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету жөніндегі тиімді мемлекеттік бағдарлама.
- - I топтағы мүгедектерге күтім жасау бойынша бірыңғай жәрдемақыны және мүгедек балалары бар отбасылар үшін жағдайды жақсартуды қоса алғанда, әлеуметтік қамсыздандыру саласында инновациялар енгізілді.
- - Медициналық-әлеуметтік мекемелердегі елеулі жақсартулар және әлеуметтік оңалту қызметтерін кеңейту.
- - Қызметтердің 92% цифрландыруды және кәсіптік даярлау бойынша онлайн-курстарды іске қосуды қоса алғанда, әлеуметтік-еңбек саласында мемлекеттік қызметтерді алу рәсімдерін цифрландыру.
- - Бұл шаралар әлеуметтік саладағы тұрақтылықты қамтамасыз етіп қана қоймай, азаматтар үшін қызметтерді қолжетімді әрі тиімді етті.
Ағымдағы жылы жүзеге асырылған маңызды жобалардың бірі ол еліміздің 19 аймағында TenQogam орталығының ашылуы болды. Ерекше қажеттіліктері бар адамдар тұрақты тұратын немесе қызмет алатын медициналық-әлеуметтік мекемелердің қызметін жетілдіруге мүмкіндік беретін бірқатар бұйрықтарға өзгерістер енгізілді.
Пандемиядан кейінгі кезеңде адамдардың жұмыстарынан айырылуы мен олардың кәсіптік қабілеттерінің жарамсыз болуына қатысты, қазақстандықтардың біліктіліктерін арттыру мен дамытуға арналған арнайы онлайн-курстар жасалынды.
2022 жылдағы Қаңтар оқиғасынан кейін әлеуметтік кодекстерді қайта қарастыру
Менің ойымша, 2022 жыл Қазақстанда әлеуметтік саясаттың белсенді, тиімді жұмыс істеген кезеңі болды. Себебі, сол кезде мемлекет азаматтары алдында атқаратын қызметтерін кешенді түрде атқарып, елімізде кәсіпкерліктің дамуына серпін жасаған кезең болды. Яғни сол кезде қандай жобалар іске асырылды:
- - 4,3 миллионан астам қазақстандық үшін зейнетақылар, жәрдемақылар мен өтемақылар уақтылы төленді.
- - Мемлекет кепілдік берген қолдау ерекше қажеттіліктері бар балалары бар отбасыларды қоса алғанда, 1,3 миллионнан астам отбасына көрсетілді.
- - Балалары бар отбасыларды қолдауға республикалық бюджеттен және әлеуметтік сақтандыру қорынан барлығы 926,6 млрд теңгеден астам қаражат бөлінді.
- - Айтарлықтай сомалар мүгедектік бойынша жәрдемақы және әлеуметтік төлемдер түрінде төленді.
- - Әр түрлі саладағы жұмысшылардың жалақысының өсуі жалғасып, олардың әл-ауқатының жақсаруына ықпал етті.
- - Іскерлік бастамаларды дамыту үшін гранттар көлемін ұлғайта отырып, жастарды жұмыспен қамтуға қолдау күшейтілді.
- - 2022 жылы 921 мыңнан астам адам тұрақты жұмыс орындарына орналастырылды.
Бұдан басқа, үкімет мүгедектігі бар адамдар үшін жағдайды жақсарту жөнінде қадамдар жасап, азаматтардың әлеуметтік кепілдіктерін қамтамасыз етуге бағытталған әлеуметтік кодекстің жобасын әзірледі.
2023 жыл – Қазақстандағы жаңа әлеуметтік реформалардың орын алуы
Бұл жылы елімізде әлеуметтік саясатта төлемдер мөлшерлері мен мөлшерлемелерінің ұлғаюынан әлеуметтік қамсыздандыру және еңбек саласындағы реформалардың сапасын жақсартуға бағытталған болатын. Үкімет 2027 жылға дейін осы саладағы өзгерістерге бағытталған бес жылдық стратегиялық өзгерістер жоспарын қабылдады. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау Министрі Тамара Дүйсенова алқа отырысында 2023 жылға арналған мақсаттарды нақтылады.
2023 жылы жүзеге асырылған әлеуметтік бастамалар мен шаралар:
- - Әлеуметтік реформалардың 2023-2027 жылдарға арналған жаңа стратегиясы қабылданды.
- - Әлеуметтік қызмет көрсетуді жақсарту үшін отбасының цифрлық картасы енгізілді.
- - Отбасының цифрлық картасына негізделген атаулы әлеуметтік қолдау күшейтілді.
- - 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап бала күтімі бойынша төлем мерзімі ұлғайтылды.
- - 2024 жылдан бастап балалардың арнайы жинақтау шоттарына жыл сайынғы табыстың 50% аудару көзделген.
- - Көп балалы аналардың жәрдемақыларын саралау жоспарлануда.
- - 2025 жылдан бастап атаулы әлеуметтік көмек алу үшін кедейлік шегі орташа табыс негізінде айқындалатын болады.
- - Мүгедектігі бар адамдар үшін арнаулы әлеуметтік қызметтердің қолжетімділігін қамтамасыз ету жөнінде шаралар қабылданды.
- - 12 оңалту орталығын салу және әлеуметтік қызметтер порталын жаңарту жоспарлануда.
Президенттің 2024 жылы жүзеге асыруды жоспарлаған әлеуметтік бастамалары
2024 жылы жүзеге асырылатын әлеуметтік бастамалары туралы Президент өзінің Қазақстандықтарды жаңа жылмен құттықтауы кезінде айқын айтқан болатын. Оның айтуынша, 2024 жыл біздің ұлтымыздың дамуының шырқауы орын алатын кез болады.
Яғни, мынадай әлеуметтік бастамаларды негіздеп отырғандығын аңғаруымызға болады:
1. Халық санының артуына байланысты бастамалар. Тоқаев Қазақстан халқының 20 миллион адамға жеткенін атап өтті, бұл ел үшін маңызды шекара мен оң динамиканы білдіреді. Ол бұл фактіні мемлекеттің күші мен өркендеуімен байланыстырады, сонымен қатар бақытты отбасыларды елдің әл-ауқатының негізі деп санайды.
2. Білім беру және денсаулық сақтау саласындағы реформалары. Президент азаматтардың өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған осы салалардағы ірі жобалардың іске қосылуын атап өтті.
3. Экономикалық даму және инвестициялар тартуға қатысты. Тоқаев миллиардтаған доллар шетелдік инвестициялар тарту, жаңа кәсіпорындар ашу және жаңа жұмыс орындарын ашу туралы айтады. Ол сондай-ақ ұлттық экономиканың негізгі қозғаушы күші болып саналатын шағын және орта бизнесті қолдауды атап өтеді.
4. Сыбайлас жемқорлыққа барсы күрес және заңсыз сатып алынған активтерді қайтару бойынша. Президент заңсыз сатып алынған экономикалық активтерді қайтару және осы қаражатты халықтың игілігіне, соның ішінде мектеп құрылысына пайдалану жөніндегі жұмыс туралы хабарлайды.
5. Білім беру мен озық технологияларды дамыту. Тоқаев жасанды интеллектті игеруді қоса алғанда, озық білім мен жаңа технологияларға ұмтылудың маңыздылығын атап көрсетеді.
6. Патриоттық тәрбие мен құндылықтар. Президент бір-біріне қамқорлық жасауға, үлкендерді құрметтеуге және балаларды құрмет пен жауапкершілік рухында тәрбиелеуге шақырады. Ол озық ұрпақтың мақтанышын және жастардың жасампаз күшіне деген сенімін білдіреді.
7. Елдегі бейбітшілік пен тұрақтылықты сақтау. Тоқаев елдегі келісімнің, бейбітшілік пен тұрақтылықтың, сондай-ақ мемлекеттілікті сақтау және Отанның өркендеуі мақсатында бірлік пен қажырлы еңбектің маңыздылығын атап көрсетеді.
Қасым-Жомарт Тоқаевтың бастамалары Қазақстанның әлеуметтік саясатының өзгеруіне әсер етті. Сонымен қатар әлеуметтік саясатқа қатысты бастамалары халықтың әлеуметтік және әлеуметтік-экономикалық жағдайының жақсаруына алып келуде.
2. Қасым-Жомарт Тоқаевтың саяси реформалары
Қасым-Жомарт Тоқаевтың саяси қадамдарына шолу жасау өте қиын жұмыстардың бірі сияқты, себебі сіздің алдыңызда іс-қиымыл барысын барынша тиімділікпен бірнеше жыл алға жоспарлаған жоғары технологиялық жүйе жұмыс істеп тұрғандай сезім пайда болады. Ел халқына әрбір президенттік Жолдауда тез жүзеге асырылатын және кейінгі реформалар үшін негіз болатын нақты инновациялар бар. Бұл дәйекті тәсіл билікті де, қоғамды да жұмылдырады, Президент туралы жинақылық пен принципшілдіктің символы ретінде әсер қалдырады. Әрине, Президенттің сыртқы келбетін бағалау субъективті, өйткені елдің артында машина емес, адам тұр. Алайда Қасым-Жомарт Кемелұлының «еңсеру» және «жарық пен көлеңке» атты естеліктерінен оның тапқыр әрі жанашыр саясаткер болғанын көруге болады. Президенттің жүзеге асырған саяси реформаларына шолу:
2019 жылы атқарылған саяси реформалар
2019 жылы президент Тоқаев «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасын жариялады, онда негізгі бағыт - мемлекет азаматтардың мүддесіне қызмет етуі тиіс.
Парламенттік оппозицияның қалыптасуына ықпал ететін қоғамдық-саяси митингілерді өткізу үшін хабарлама қағидаты енгізілді.
Партиялық сайлау тізімдеріндегі әйелдер мен жастар үшін олардың елді басқарудағы өкілдігін қамтамасыз ету мақсатында міндетті 30 пайыздық квота бекітілді.
2020 жылы атқарылған саяси реформалар
2020 жылы коронавирус эпидемиясы кезінде Қасым-Жомарт Тоқаев өзін шешуші көшбасшы ретінде көрсетті. Аурудың таралуын болдырмау үшін ол тез арада төтенше жағдай енгізіп, Еуразия елдерінде алғашқылардың бірі болды. Сонымен бірге, ол халыққа айтарлықтай қолдау көрсете бастады: зейнетақылар 10% индекстелді, жастарға көтерме қолдауы берілді, ал шағын және орта бизнес салықты толығымен алып тастады.
2021 жылы атқарылған саяси реформалар
2021 жылы бір мандатты округтер бойынша сайлауды ішінара өткізуді қамтитын саяси реформалар енгізілді, бұл кандидаттардың өзін-өзі ұсынуына мүмкіндік береді.
Барлық деңгейдегі әкімдерге саяси партияларда қызмет атқаруға тыйым салынды, бұл биліктің партиялық мүдделерден тәуелсіздігіне ықпал етеді.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте көмектесетін мемлекеттік органдардың азаматтармен және бизнеспен өзара іс-қимылы үшін цифрлық форматты басымдыққа айналдырған «Әдепкі цифрландыру» жобасына бастамашылық жасалды.
Сондай-ақ сыбайлас жемқорлық әрекеттері үшін сотталған азаматтарды шартты түрде мерзімінен бұрын босатуға тыйым салынды.
2022 жылы атқарылған саяси реформалар
2022 жыл Қазақстандағы саяси реформалардың жаңғыру сәтіне жетті. Сол кезде атқарылған шараларға шолу ретінде: Қазақстанда Конституцияны өзгерту жөніндегі референдум арқылы саяси жаңғырту жүргізілді. Негізгі өзгерістерге бір рет жеті жылдық президенттік мерзім енгізу, әртүрлі билік институттары арасында өкілеттіктерді қайта бөлу, «Суперпрезиденттік» Республика мәртебесінен бас тарту, Президентке партияларға мүше болуға және туыстарының мемлекеттік лауазымдарға орналасуына тыйым салу кірді. Сондай-ақ, жердің, судың және жер қойнауының Қазақстан халқына тиесілі екендігі туралы бап бекітілді, ал Конституциялық Сот 1995 жылы таратылғаннан кейін қалпына келтірілді.
2023 жылы атқарылған саяси реформалар
2023 жылы Қазақстанда ауылдық елді мекендер мен аудандық маңызы бар қалалардың әкімдерін, содан кейін аудандар мен облыстық маңызы бар қалалардың басшыларын сайлау енгізілді. Мемлекеттік және квазимемлекеттік құрылымдарды қоғамдық бақылау туралы заң да қабылданды. Бұдан басқа, дауыстардың шекті мәнін еңсеру кезінде мемлекеттік органдардың қарауы үшін міндетті онлайн-петициялар институты енгізілді.
Ал 2024 жылы Қасым-Жомарт Кемелұлының саяси реформаларының бағыты қандай болатындығы оның Egemen Qazaqstan-ға берген сұхбатынан көруге болады. Яғни, Egemen Qazaqstan газетіне берген сұхбатында Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстандағы маңызды саяси реформаларды талқылады. Конституциялық өзгерістер сыбайлас жемқорлықты жоюға және елдің болашақ дамуы үшін берік құқықтық іргетас құруға бағытталған. Көппартиялық сайлау енгізілді, парламенттік бақылау нығайтылды, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес және заңсыз капиталды қайтару туралы заңдар қабылданды. Президент сондай-ақ демократиялық қайта құру үшін азаматтардың құқықтық сауаттылығы мен белсенділігінің маңыздылығын атап өтіп, бұрынғы жүйеге оралудың мүмкін еместігін айтты.
Қорытындылай келе, Қасым-Жомарт Тоқаевтың бастамалары мен реформаларының ұлттың жалпы әл-ауқатын жақсарту жолында оң нәтиже бергендігін көреміз. Оның стратегиялық басшылығы ел ішінде де, одан тыс жерлерде де бейбітшілікті, тұрақтылықты және өзара түсіністікті нығайтуға ықпал етті. Әлеуметтік бастамалары шешімі табылмай келе жатқан әлеуметтік маңызы бар мәселелерді қамтып, халықтың әлеуетін жақсартуға ықпалдасты. Мемлекеттік саясат шеңберінде жасалған жұмыстар халық пен мемлекетті басқарушылар арасында байланысты орнатып, Президенттің жыл сайынғы халқына жолдауы, Ұлттық Құрылтайды жандандыру, басқа да саяси бастамалары мемлекетімізді жаңа дамудың бастауына алып келді.
2360 рет оқылды
