Фото: РИА Новости / РФ СІМ
23-24 қазан күндері Қазан қаласында БРИКС саммиті өтеді. Бізге белгілі болғандай, аталған құрылымға төрағалық етіп отырған Ресей Президенті Владимир Путин Қазақстан басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевты форумға қонақ ретінде шақырған.
ҚР Президентінің кеңесшісі – Баспасөз хатшысы Берік Уәли Tengrinews.kz сайтына берген сұхбатында мемлекет басшысы 24 қазан күні кеңейтілген құрамда өтетін жиында сөз сөйлейтіндіген айта келіп, «президентке Қазақстанның БРИКС құрылымына кіру мүмкіндігін қарастыру туралы ұсыныстар түсті. Халықаралық қауымдастықтың жауапты және беделді мүшесі ретінде біздің елімізге мұндай ұсыныстың түсуі қалыпты дүние. Еліміз құрылымға мүше болуға және осы бірлестіктің даму перспективаларына қатысты басқа да мәселелерді қараудың көп сатылы процесін ескере отырып, қазір және жақын болашақта БРИКС-ке мүше болуға өтініш беруден қалыс қалады», деген Берік Уәли Қазақстанның казірге ұйымға мүше болуға асықпайтындығын айтып өтті.
Фото: Қанат Қаһарұлы, сарапшы
САРАПШЫДАН:
Мүше елдердің мақсаты саяси әріптестік емес
БРИКС саммиті өткен жылғы Оңтүстік Африка саммитінде алғаш рет кеңейіп, Сауд Арабиясы, Иран, Біріккен Араб Әмірліктері, Мысыр және Эфиопия сынды бес «жаһандық оңтүстік елдерімен» (Global South) толықты. Көптеген сарапшылар ұйымның күш-қуаты нығайып келеді әсіресе мұны «жаһандық оңтүстік елдерінің бірігуі» деп баға берген. Алайда БРИКС ұйымы жаһандық оңтүстік елдеріне толықтай уәкілдік ете алмайды. Бұл ұйым қауіпсіздік альянсы да, экономикалық альянс та емес, халықаралық жүйеде оның Батыспен бәсекеге түсе алатын күшке айналуы қиын.
БРИКС ұйымы алғаш құрылғанда Қытай, Ресей, Үндістан, Бразилия елдері мүше болды. Сол кезде АҚШ - Ресей және Қытай - Үндістан қарым-қатынастары салыстырмалы түрде бейбіт болды, сондықтан мүше елдердің ұйым құруына ішкі немесе сыртқы кедергілер болмады. Дегенмен, казіргі жаһандық саясат өзгеріп жатыр. АҚШ-тың басшылығындағы бірполиярлық жүйеден АҚШ - Қытай бәсекелестігіндегі екіполиярлық жүйеге айналуда. Мұны әсіресе Тынық мұхитында нақты байқауға болады.
Қытай аталмыш ұйымды Қытай бастамашылық еткен жаһандық оңтүстік елдерінің (Global South) бірігуі және Батыс елдерінен құралған жаһандық солтүстік (Global North) елдерінің бәсекелесі ретінде көрсеткісі келеді. Дегенмен, Қытайдың Жаһандық Оңтүстік елдерінің өкілі ретіндегі тұлғасын даму үстіндегі елдердің көпшілігі мойындай ма, жоқ па, ол әлі белгісіз.
Казіргі жаһандық саясатта дамушы Оңтүстік елдері қуатты елдермен қатынаста баланысты (күштер тепетеңдігін) сақтағысы келеді. Анығырақ айтар болсақ, Оңтүстік-Шығыс Азиядан Африкаға, Таяу Шығыстан Латын Америкасына дейін дамушы елдердің көпшілігі АҚШ - Қытай арасында таңдау жасағысы келмейді, олар көбірек өз мүддесін қорғағысы келеді. Олардың ұйымға қосылуы Қытай мен Ресейдің стратегияларымен келісу дегенді білдірмейді. Біз бұны Сауд Арабиясының БРИКС-ке жаңа мүше ретінде өз мемлекет басшысын Қазан саммитіне қатысуға жіберуден бас тартуынан көре аламыз.
Қытай мен Үндістан арасындағы қайшылықтар мен сәйкес келмейтін мүдделер бұрыннан бар және олар ұзақ жылдар бойы БРИКС ұйымында ашық және көрінбейтін түрде жалғасып келеді. Сондай-ақ Қытай мен Ресей арасында ұйымның күн тәртібі мен ұстанымдары бойынша кімнің көшбасшы екені анық емес және мүше елдер көбейген сайын елдердің мүдделері мен ұстанымдары әртүрлі болғандықтан, ортақ шешім қабылдау қиынға соғуда.
Өткен айда Нью-Йоркте Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясы аясында өткен БРИКС елдерінің сыртқы істер министрлерінің кездесуі ортақ мәлімдеме жасай алмады. Себебі, Үндістан, Бразилия және Оңтүстік Африка елдерінің БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшелері тізіміне кіру туралы ұсынысын Египет пен Эфиопия қолдаудан бас тартты. Бұл БРИКС ұйымы құрылғаннан бері бірінші рет сыртқы істер министрлерінің кездесуінен кейін бірлескен мәлімдеме жасай алмау. БРИКС өз мүшелігін кеңейте алады, бірақ бұл міндетті түрде БРИКС-тің ықпалы мен күші артады дегенді білдірмейді.
Ұйымның институттары казірге анық емес
Ұйым құрылғанан бері қамтитын тақырыптары кең болғанымен тұрақты институттары немесе міндетті келісім шарттары жоқ. Осы уақытқа дейін БРИКС ұйымы ресми деңгейде мемелекет басшыларының кездесуі, қауіпсіздік істері жөніндегі жоғары өкілдердің кездесуі мен сыртқы істер министрлерінің кездесуі сияқты министрлер кездесулерінің қолдауымен «БРИКС ынтымақтастық механизмі» ретінде белгілі. Алайда, ұйымның әзірге институтық құрлымы белгісіз, тек мемлекет басшыларының кездесіп мәлімдеме жасауы ретінде ғана әлемге танылды.
Ұйым форматы - әртүрлі елдердің әртүрлі мүдделері мен талаптары үшін бір платформада талқылау. Ал АҚШ басшылығындағы одақтық стратегия соңғы жылдары шағын көпжақты платформа тенденциясын көрсетуде.
АҚШ маңайындағы елдермен, аймақтық немесе өңірлік көпжақты ұйымдарды құруда. Мысал ретінде, Америка, Жапония, Үндістан және Австралия төртжақты қауіпсіздік диалогы (Quadrilateral Security Dialogue), Англия мен АҚШ және Австралия AUKUS қауіпсіздік серіктестігі, АҚШ пен Жапония және Филиппин үшжақты ынтымақтастығы, АҚШ – Жапония және Оңтүстік Корея үшжақты саммиті (US-Japan-ROK Trilateral Summit) және т.б. ұйымдардың үлгісінен көреміз.
Ұйымның тиімділігі мен операциялық мүмкіндіктерін аймақтық саяси келісімдермен өлшейтін болсақ, БРИКС елдерінің үздіксіз кеңеюі мүдделерді үйлестіруге және саяси бірігуге қолжеткізе алмады. Мұны АҚШ-тың шағын көпжақты ұйымдарымен салыстыруға келмейді.
Егер БРИКС-тың мақсаты Қытай мен Ресейдің әлемдік саясатта жалғыз емес ынтымақтасуға дайын дамушы елдердің әлі де көп екенін көрсету болса, оның казіргі бір платфрмалық даму үлгісі ақылға қонымды. Бірақ бұл ұйым келешекте жаһандық оңтүстік елдерінің бірігуі бола алмайды.
Қортындылай айтсақ, казіргі жаһандық саяси жағдайда еліміз ұлттық мүддені бірінші орынға қойып, әрқандай ұйымға мүше болғанда әліптің артын бағып, ойланып-толғануды қажет етеді.
1169 рет оқылды
