Орталық ғылыми кітапхананың қазіргі ахуалы алаңдатады

 Фото: 2gis.kz

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Ұлттық құрылтайда: «Кітапхана – мемлекеттің, ұлттың негізгі жады. Еліміз үшін құнды тарихи деректер мен материалдардың дені кітапханада сақталады. Сондықтан кітапхана ісін дамытуға бейжай қарауға болмайды. Кітап оқырманға қолжетімді болуы керек» деген еді. Әсіресе бір ғасыр бұрын ашылған тарихи кітапханалардың маңызы ерекше. Бұл ретте, Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі Ғылым комитеті «Ғылым ордасы» Республикалық мемлекеттік кәсіпорны Орталық ғылыми кітапханасының қазіргі жағдайы алаңдатарлық-ақ.

Депутаттарды алаңдатып отырған мәселе қандай

Бұл мәселе туралы Мәжіліс депутаты Ардақ Назаров палатаның былтырғы жалпы отырыстарының бірінде Премьер-министрдің орынбасары Тамара Дүйсеноваға депутаттық сауал жолдаған-ды. А.Назаров өз сауалында ғылыми кітапхананың құрып кеткелі тұрған құнды материалдарының алдағы тағдырына алаңдаушылық білдірген.

Жалпы еліміздегі ең бай ғылыми қор болып саналатын бұл кітапхана 1932 жылы ашылып, 1945 жылы Қаныш Сәтбаевтың қолдауымен жеке «Орталық ғылыми кітапхана» статусын алған екен. Кітапханада бүгінде 6 миллионға жуық басылым сақтаулы. Мұнда қазақ тарихы мен мәдениетіне қатысты ең үлкен қолжазбалар қоры және 130 тілдегі ғылыми басылымдар сақтаулы. 

«Өкінішке қарай, мекеме атауы «Орталық ғылыми кітапхана» деп аталғанымен, кітапхана статусы жоқ! Яғни, «Ғылым ордасы» РМК-нің бір бөлімі ғана болып отыр, жеке кітапхана болып саналмайды. Содан да болар, ұлт руханиятының қарашаңырағы аянышты халде», -дейді депутат.

Оның айтуынша, ондағы құнды қолжазбалар жойылу алдында тұр екен. Кітапхана қорындағы ХІІ-ХVІІІ ғасырлар арасын қамтитын құнды мұралар, әл-Фараби, Әлішер Науаи, Абай Құнанбайұлы, Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы, Шоқан Уәлиханов, Мұхтар Әуезов, Әбубәкір Диваев, Әлкей Марғұлан сынды ірі тұлғалардың қолжазбалары, Абылай ханның хаты, 3 метрлік орама матада жазылған «Қазақ хандарының шежіресі», ХІІ ғасырда бұзау терісіне жазылған 26 метрлік «Тәурат» кітабының қолжазбасы сақталған. Одан бөлек, 20 мыңнан аса құнды қолжазба бар. Олардың көбі әлі кітап болып басылып шықпаған екен. Ардақ Назаров сауалында кітапхананың санитарлық нормалары дұрыс сақталмай тұрғанын жеткізді.

«Қордың темперетурасын дұрыстап тұратын аппараттар істен шыққан, оларды қайта жабдықтау керек. Қазірдің өзінде қордағы басылымдар кеуіп, үгітіліп бара жатыр. Осылай жалғаса берсе, 5-10 жылда басылымдардың 30%-ын жоғалтамыз. Сондай-ақ реставрация жасайтын орталық болғанмен, онда басылымдарды өңдейтін арнайы материалдар жоқ. Қаржы бөлінбесе, кітапхана ол материалдарды өте қымбат бағаға шетелден алдыра алмайды», -деді Ардақ Назаров.

Сондай-ақ ол кітапхана қорының толықпай жатқанына да қынжылыс білдірді. Айталық соңғы 10 жылда кітапхана ғылыми басылымдармен толықпаған, шетелдің үздік ғылыми басылымдарын айтпағанда, еліміздегі басылымдарға да қолы жетпей отыр. Соңғы 3 жылда мерзімді басылымдарды да толық алмаған. Бір қызығы, Мемлекеттен мерзімді басылымдарды жаздырып алуға ақша бөлінеді.

Маман саны 305-тен 32-ге қысқарған

Сонымен қатар бұл кітапханда маман тапшылығы да күн тәртібінде тұр. Ал бұл олқылықтың орнын толтыруға қаржы да бөлінбейді. Осыдан 30 жыл бұрын Орталық ғылыми кітапханада 305 қызметкер жұмыс істеген болса, қазір 32 маман ғана еңбек етіп жүр. Жалақы мардымсыз болғандықтан маман тұрақтамайды. 30-40 жылдан бері қызмет етіп келе жатқан өте тәжірибелі деген кітапханашылардың өзі 100 мың теңгенің ар жақ-бер жағындағы ғана жалақыны қанағат тұтып келеді. Ал кітапханада атқарылатын жұмыс шаш етектен. 

«Кезінде 300-ден астам маман істеген жұмысты бас-аяғы 30-ға да жетпейтін қызметкерлер қалай атқарсын?! Маман тапшылығына байланысты кітапхананың электронды каталогы толық жасалмай отыр. Қазір 30% қор электронды каталогқа енді, 70% қорды оқырмандар қағаз жәшіктерден кітапханаға келіп қана қарай алады.
Президенттің тапсырмасы бойынша, еліміздегі кітапханашылардың жалақысы жыл сайын көтеріліп жатыр. Бірақ жоғарыда айтқанымдай, Орталық ғылыми кітапхана «Ғылым ордасы» Республикалық мемлекеттік кәсіпорны мекемесінің бір бөлімі ғана. Яғни, кітапхана статусы жоқ. Сол себепті, қызметкерлердің жалақысы 100 мың теңгеден ары өспей отыр. Мұндай айлыққа еліміздің ең үлкен мегаполисінде күн көру оңай емес», -деген депутат А.Назаров аталған мәселелерді шешу үшін бірқатар нақты ұсыныстарын жолдаған.

1. Орталық ғылыми кітапханаға жеке «кітапхана» статусын беру керек. Яғни, «Ғылым ордасы» республикалық мемлекеттік кәсіпорны мекемесінің бір бөлімі емес, дербес кітапханаға айналуы тиіс;

2. Бір ғасырға жуық уақыттан бері жиналып келе жатқан құнды кітаптар мен мерзімді басылымдарды күтімге алып, сақтау үшін арнайы жабдықтармен қамтамасыз етілу керек;

3. Кітапханаға оқырмандар сұранысын қанағаттандыру үшін жаңа үлгідегі компьютерлер, көшірме жасайтын аппараттар алу керек, оқу залдары кондиционерлермен жабдықталу қажет;

4. Өткен жылдарда Орталық ғылыми кітапхананың кітапқа және мерзімді басылымдарға жазылуы үшін бөлінген қаржының қайда кеткенін, қалай жұмсалғанын құзырлы органдар тексеруі керек. Сондай-ақ бұдан кейін Орталық ғылыми кітапхана қорының жаңа ғылыми басылымдармен толығуын қамтамасыз ету қажет;

5. Орталық ғылыми кітапхана қызметкерлерінің жалақысы өсуі тиіс. Олар да басқа кітапханалардың қызметкерлерімен деңгейлес жалақы алуы керек. Соның арқасында Орталық ғылыми кітапханаға керек мамандар қарастырылып санын шұғыл арттыру қажет.

Орталық ғылыми кітапхананың мәселесін Үкімет қалай шешіп жатыр

Еліміздегі бас ғылыми кітапхананың өзекті мәселесін көтерген Мәжіліс депутатының сауалына қатысты Үкіметтің де жауабы қолымызға тиді. Онда Премьер-министрдің орынбасары болып тұрған кезінде жауап берген Тамара Дүйсенова Орталық ғылыми кітапхананың материалдық-техникалық базасын нығайту мақсатында Реставрация және консервация орталығы құрылғанын жеткізіпті.

Ол 65 бірліктен тұратын, жалпы сомасы 625 млн теңгені құрайтын заманауи реставрациялау қондырғыларымен және әртүрлі форматтағы жылдамдығы жоғары өндірістік робот сканерлермен жабдықталған.

Т.Дүйсенова осының нәтижесінде 18 мыңға жуық сирек кездесетін кітаптар мен қолжазбалар цифрлық форматқа көшіріліп, оқырмандар мен ғалымдардың ғылыми ізденістеріне ыңғайлы болу үшін кітапхананың веб-сайтында орналастырылғанын хабарлаған. 

Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес бүгінгі күні «Ғылым ордасы» ғимараттарының кешенінде күрделі жөндеу жұмыстары жүргізіліп жатыр. Кітапхананың оқу залдарында ауа баптағыштар орнатылып, жиһаздары толықтай жаңартылу қолға алынған.

Кітапхананың 2022-2026 жылдарға арналған стратегиялық даму жоспарына сәйкес жаңа компьютерлер мен кеңсеге арналған техникаларды сатып алу жұмыстары іске асырылған.

Жалпы кітапхана қорын толықтыруға жыл сайын мемлекет тарапынан қаржы бөлініп отырады. Соңғы үш жылда кітапханаға 70 млн бөлінді (оның ішінде 2022 жылы – 30 млн теңге, 2023 жылы – 17 млн теңге, 2024 жылы – 23 млн теңге).
Кітапхананың кітап қоры 2019 жылы – 30000, 2020 жылы – 30008, 2021 жылы – 18500, 2022 жылы – 8678, 2023 жылы 5044 бірлікке толыққан», дейді экс вице-Премьер.

Т.Дүйсенова қазіргі уақытта кітапхана жас ғалымдар мен мамандарды ғылымға тарту мақсатында ғылыммен айналысуға арналған мультимедиялық алаңға айналғанын қоса кетіпті. Сондай-ақ кітапхана ғылым, өндіріс, білім беру және мемлекеттік басқару салаларындағы ғылыми мекемелермен тығыз байланыста бола отырып, әлемдік жетістіктерді насихаттайтын, жарияланбаған құжаттар қорын қалыптастыратынын атап өтіпті. Оған қоса қолжазбаларды ғылыми сипаттау және ақпараттық-кітапханалық процестерді автоматтандыру саласында зерттеу және әдістемелік жұмыстарды үздіксіз жүргізеді екен.

Қалай десек те, Үкімет кітапхананы ғылыми қызметті дамытудың негізгі факторларының бірі екенін ескере отырып, оны Ғылым ордасының құрамында қалдыруды ұйғарыпты. Ал жалақы мәселесін Үкіметтің қаулысымен реттемек.
Яғни Т.Дүйсенова Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, 2025 жылға дейін әр жыл сайын азаматтық қызметшілердің жалақысы 20%-дан 100%-ға дейін көтерілетіні жоспарланғанын жеткізген.

Бөлісу:

1222 рет оқылды