29 қыр, 2021 сағат 11:35

Қазақстан халқы қартайып жатыр: егде жастағылардың үлесі 11 пайызға жетті

БҰҰ болжамы бойынша әлем елдеріндегі сияқты Қазақстанда да халық саны алда өсіп, 2050 жылға қарай шамамен 24 миллион адамға жетеді, - деп хабарлайды Tengrinews.kz агенттігі ranking.kz сайтына сілтеме жасап.

Биыл Қазақстан Республикасының халқы 19 миллионнан асты. Бұл орайда халық санының өсуі бала туу мен өмір сүру ұзақтығының ұлғаюына байланысты екенін атап өткен жөн. 2020 жылы өмір сүру ұзақтығы 71,37 жас болды, он жыл бұрын ол 68,45 жас, ал 2000 жылы 65,5 жас болды. Бұл жерде сәбилер мен балалар өлімін, тағы басқа жайттарды ескеру керек. Зейнетке шыққаннан кейінгі өмір сүру ұзақтығы ерлер үшін 80 жас, әйелдер үшін 82 жас.

Қазақстанда халықтың қартаюы байқалады. Егер 2010 жылы зейнет жасындағы халықтың үлесі 9,9 пайыз болса, 2020 жылы - 11 пайыз. Еңбекке қабілетті жастағы азаматтардың үлесі керісінше 2010 жылғы 64 пайыздан 2020 жылы 58,3 пайызға дейін төмендеді. Ж. Боже-Гарнье-Э. Россеттің демографиялық қартаю деңгейі бойынша Қазақстан "қартаю алдында" тұр.

Сонымен қатар, еңбекке қабілетті адамға демографиялық жүктеме де өсіп жатыр. Мәселен, Қазақстан Республикасында еңбекке қабілетті 1000 азаматқа еңбекке қабілетті жастан кіші және үлкен 692 адамнан келеді (бір жыл бұрын - 687, ал он жыл бұрын - 555 адам болды.

Дәл осындай жағдай бүкіл әлемде байқалады. БҰҰ болжамы бойынша, іс жүзінде әлемнің барлық елі қартаю процесіне тап болады.

Халық қартаюымен, сәйкесінше еңбекке қабілетті тұрғындарға жүктеменің ұлғаюымен зейнетақы төлеудің жинақталатын жүйесіне көшуіне байланысты әлемдік тенденциялар байқалады. Олардың коэффициенті 2019 жылы 53 пайыз (қаржыландырылатын түрі) 47 пайызды құрады, ал 2008 жылы қаржыландырылған жүйе тек 40 пайыз, 2009 жылы - 41 пайыз, ал 1999 жылы - 31 пайыз. Кейінгі 20 жылда жинақтаушы жүйе активтерінің зейнетақы активтерінің жалпы көлеміндегі үлесі 18 пайызға өсті.

Қазақстан 1998 жылдан бастап біртіндеп төленетін зейнетақы жүйесінен жинақтаушы зейнетақы жүйесіне көшуді бастады. Өтпелі кезең әлемдік тәжірибеге сәйкес келеді. Мысалы, зейнетақы жүйесі жинақталған елдер ретінде Аустралия, Дания, Швеция, Гонконг, Үндістан, Чили, Индонезия, Сингапур секілді елдерді атап өтуге болады.

Зейнетақы жүйесі - бұл зейнеткерлерге төлем жұмысшылардың ағымдағы табысы есебінен жүзеге асырылатын жүйе. Қаржыландырылатын жүйе қарттарға төлемге жұмсалмайтын жарналарды төлейді, ол жинақталып, инвестицияланып, инвестициядан алынған табыстармен бірге кейін оны жинаған адамдарды зейнетақымен қамтамасыз етуге жұмсалады.

Зейнетақы мөлшерінің зейнетақы жарналарының мөлшеріне қатаң тәуелділігі арқылы жұмысшылар тарапынан қартайғанда, материалдық қамтамасыз етілуіне жауапкершіліктері күшейіп, табысын заңды түрде рәсімдегісі келеді.

Толығырақ жинақталатын және төленетін зейнетақы жүйелерінің арасындағы айырмашылық инфографикада көрсетілген.

Қазақстан Республикасы көп деңгейлі зейнетақы жүйесі қаржыландырылатын құрамдас бөлігі бюджетке түсетін жүктемені азайтуға, сондай-ақ, болашақта зейнетақы мөлшерін ұлғайтуға көмектеседі.

Биыл 1 қыркүйекте Қазақстан республикасы азаматтарының зейнетақы жинақтары 12,9 триллион теңге болды - бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда, 6 пайызға артық. Зейнетақы жинақтарының негізгі көлемі міндетті зейнетақы жарналары есебінен қалыптасты - 12,6 триллион теңге (соңғы 12 айдағы өсім 5 пайыз). Міндетті кәсіптік зейнетақы жарналары (МЖЗҚ) бойынша зейнетақы жинақтарының көлемі 342,6 миллиард теңгені құрады (өсім 17 пайыз), ерікті зейнетақы жарналары бойынша зейнетақы жинақтарының мөлшері (ЗБЖ) - 1,6 миллиард теңге.

Салымшылардың өз салымдарынан басқа, 2021 жылдың 1 қаңтары мен 1 қыркүйегі аралығында 938,9 миллиард теңгені құрайтын таза инвестициялық кірістің арқасында зейнетақы жинақтарының едәуір өсуі қамтамасыз етілді, бұл өткен жылдағы 8 пайыз, 67 миллиардтан асып түсті. Жыл басынан 1 қыркүйекке дейін БЖЗҚ салымшыларына жас бойынша төлемдер - 62 миллиард.