Фото: Ozgeris.info
Сүндет тойы — қазақ халқының ең маңызды әрі мәні зор салт-дәстүрлерінің бірі. Бұл рәсім баланың ер азамат ретінде қоғамға қабылдануының белгісі ғана емес, сонымен қатар оның денсаулығы мен тәрбиесіне қатысты маңызды қадам. Сүндет тойы арқылы ұрпақ тәрбиесі, ұлттық құндылықтар мен дәстүрлер ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келеді.
Тарихи және мәдени мәні
Сүндет тойының тарихы тереңде жатыр. Қазақ халқы үшін бұл рәсім тек медициналық қажеттілік емес, сонымен қатар рухани және мәдени құндылықтардың бірі болып табылады. Сүндетке отырғызу – мұсылман халықтарына ортақ, бірақ қазақ халқының өмірінде ерекше орын алған дәстүр. Бұл ұл баланың азаматтық өмірге алғашқы қадамы болып есептеледі. Сүндет той жасөспірімнің «балалықтан жігіттікке өту» кезеңін білдіреді. Сүндетке отырғызу – ислам дінінен бастау алатын ғұрып. Қазақ халқы үшін ол жай ғана діни парыз емес, ұлдың ер жетуін, ел қатарына қосылуын білдіретін үлкен қуаныш. Сүндетке отырғызылған бала енді «ер бала» саналып, өзінің қоғамдағы орны бар екенін сезінеді. Бұл дәстүрдің тамыры тереңде жатыр. Ертеде сүндет той – ауылды ғана емес, бүкіл рулы елді біріктіретін мереке болған. Қонаққа келген жұрт ат шаптырып, бәйге беріп, батырларша күш сынасып, өнер жарыстырған.
Медициналық және гигиеналық аспектілері
Медициналық тұрғыдан алғанда, сүндет рәсімі баланың денсаулығына оң әсерін тигізеді. Бұл рәсімнің гигиеналық және профилактикалық маңызы зор. Қазіргі медицинада сүндеттің инфекциялық аурулардың алдын алу, зәр шығару жүйесінің ауруларын болдырмау сияқты пайдалы жақтары дәлелденген.
Сүндет рәсімін өткізу кезінде стерильді құралдарды пайдалану, тәжірибелі мамандардың көмегіне жүгіну өте маңызды. Бұл баланың денсаулығын сақтау және рәсімнің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін қажет.
Әлеуметтік және психологиялық аспектілері
Сүндет тойы — баланың қоғамға ер азамат ретінде қабылдануының белгісі. Бұл рәсім арқылы бала өзінің ұлты мен дәстүрлеріне деген құрметін сезінеді. Ата-ананың қуанышы, ауылдың бірлігі мен ынтымағы осы тойдың мәнін арттырады.
Психологиялық тұрғыдан алғанда, сүндет рәсімі баланың ержету жолындағы маңызды қадам болып табылады. Бұл оның өзіндік тұлға ретінде қалыптасуына, қоғамдағы орнын табуына ықпал етеді.
Сүндет той – ұрпаққа аманат
Қазақ баласының әрбір қадамы – бүкіл елдің қуанышы. Бесікке салудан бастап, тұсаукесерге дейінгі ғұрыптарда бір ғана отбасының емес, бүтін бір әулеттің шаттығы жатады. Сол салттың бірі – сүндет той. Бұл – ұл баланың азаматтыққа жасайтын алғашқы қадамы, ел алдындағы жауапкершіліктің басталу сәті.
Халық этнографы Сейіт Кенжеахметұлы жазғандай, қазақ баласын бес, жеті немесе тоғыз жасында сүндеттеген. Бұл жас мөлшерінің өзі жайдан-жай таңдалмаған. Халық даналығы баланың денсаулығы мен рухына лайық кезеңді белгілеуді дәстүрге айналдырған. Баланы сүндетке отырғызу – оны азамат ретінде қабылдаудың, ел алдында мәртебесін жариялаудың белгісі. Осыған орай өткізілетін той да қыз ұзату мен үйлену тойынан кем түспеген.
Ал ойшыл ғалым Ақселеу Сейдімбек сүндет тойды қазақ қоғамындағы тұтастықтың, бірліктің көрінісі деп бағалайды. Оның пайымынша, той дегеніміз – халықтың рухани үйлесімін сақтайтын ортақ құндылық. Сүндет тойда айтылған бата мен тілек – баланың ғана емес, тұтас бір ұрпақтың тағдырын айқындайтын аманат. «Азат болсын, елдің қорғаны болсын, батыр болсын» деген ақжарма тілектер арқылы қауым өз арманын жас ұрпаққа табыстайды.
Сүндет той – қазақ үшін діни рәсім ғана емес. Ол – ұрпақтың бойына сенім ұялататын, ата-ананың мәртебесін өсіретін, ағайынның бірлігін бекемдейтін ерекше қуаныш. Осы тойда баланың қолына қамшы ұстатып, жаңа киім киіліп, кейде ат мінгізілуі – оның жаңа өмірге қадам басқанының айғағы.
Бүгінгі күнге дейін сақталып келе жатқан бұл дәстүр – қазақы болмыстың мызғымас діңгегі. Ол арқылы біз ұлтымыздың өткенін де, бүгінін де, ертеңін де жалғап келеміз. Өйткені сүндет той – тек бір шаңырақтың қуанышы емес, ол – ұрпаққа аманат, елге ортақ мерей.
Ұлттық ойындар – сүндет тойдың сәні
Сүндет той – тек ғұрып қана емес, ол елдіктің тойы. Әдетте мұндай қуанышта ауылдың ең жүйрік аттары бәйгеге қосылған. Балалар да, үлкендер де ат шаптырып, шаң көтерген аламанды тамашалаған. Жеңімпазға арнап тай немесе қозы сыйға тартылып, елдің мерейі үстем болған.
Тойдың қызуы тек бәйгемен шектелмеген. Ауылдың аптал азаматтары күреске түскен. «Күш атасын танымас» деп, жас балуандар белдесіп, жиналған жұрт оларды қошеметпен қолпаштаған. Кейде алыстан келген мықтылар да боз кілем үстінде сынасқан.
Көкпар да – сүндет тойдың айнымас бір көрінісі. Жігіттер көкпарға түскенде, ауылдың қыр-сырына толы даланың өзі де дүбірге толып, қиқу көтерілген. Бұл – ерлік пен батылдықтың мектебі еді.
Ал балалардың қуанышы өз алдына бір бөлек. Олар асық ойнап, алтыбақан теуіп, улап-шулап мәз-мейрам болған. Қыздар жағы ән салып, бозбала жігіттер домбыра шертіп, айтыс өрбіткен.
Осы ойын-сауықтар арқылы сүндет той ауылдың рухын көтерген, елдің бірлігін бекіткен. Бұл – ұмытылмас дәстүр, ұрпақтың санасында мәңгілікке қалған қуаныш.
Қазақ тойының шырайын ашатын – бата. Сүндет тойда елдің ақсақалдары мен ақжаулықты аналары ақ тілегін жаудырған, бата берген.
Осылайша ақ баталар арқылы сүндетке отырғызылған балаға тек денсаулық пен ерлік емес, елдік пен имандылық та аманат етілген.
Қорытынды
Бүгінгі күнге дейін сақталып келе жатқан бұл дәстүр – қазақы болмыстың мызғымас діңгегі. Ол арқылы біз ұлтымыздың өткенін де, бүгінін де, ертеңін де жалғап келеміз. Өйткені сүндет той – тек бір шаңырақтың қуанышы емес, ол – ұрпаққа аманат, елге ортақ мерей.
Қарлығаш Шакирова
