Бұл бағытта қандай жұмыстар жүргізіліп жатқаны туралы «Қазсушар» РМК Ақмола филиалының директоры Дәлі Уәли Қалиұлы айтып берді.
- Біздің облыс бойынша суармалы жерлердің жалпы ауданы 2,8 мың га құрайды. Біз суармалы суды «Нұра-Есіл» арнасынан аз ғана тұтынушыларға жеткіземіз, бұл – бау-бақша серіктестіктері және «Астана Орманы», «Зеленстрой» АҚ, «Nazarbayev Университеті» сияқты кейбір мемлекеттік кәсіпорындар. Бүгінгі таңда бізде алдағы вегетациялық маусымда суару үшін су қоры жеткілікті. Біз секундына 12 текше метрге дейін су береміз, негізінен маусымдық және жазғы тұрғындарға қызмет етеміз. Маусым сайын біз негізінен қырыққабат, қияр, қызанақ және т.б. отырғызамыз. Біз мамыр айының алғашқы күндерінде басталатын алдағы маусымға дайынбыз деп айта аламын, негізгі келісімшарттар іс жүзінде жасалды.
Сондай-ақ, біз Зеренді ауданындағы Подлеснен су қоймасынан көкөніс өсіретін тұтынушыларға су береміз.
Біздің облыста үш негізгі су қоймасы бар – Астана, Сілеті және Шағалалы, олар бойынша біз Нұр-Сұлтан, Көкшетау және Степногорск қалалары үшін, сондай-ақ Шағалалыдағы екі кәсіпорын үшін ауыз су береміз.
- Жалпы облыста қыс қалай өтті? Су тасқыны қаупі бар ма?
- Жалпы қыс тыныш өтті, наурыз айында боран, жауын-шашын болды. «Қазгидромет» РМК және Есіл бассейндік инспекциясының деректері бойынша алдағы кезеңде ерекше проблемалар болмауы тиіс. Көп нәрсе су тасқынының қалай өтетініне байланысты, ал бұл өз кезегінде Жердің қалай қатқанына, топырақтың сумен қаншалықты қаныққанына, мұның бәрі қалай еритініне және т.б. байланысты болады. Біздің барлық гидротехникалық құрылыстарымыз тасқын суларды қабылдауға және өткізуге дайын. Тасқын сулардың өзен арналары арқылы тыныш өтуі маңызды. Бірақ, соңғы жылдары жергілікті атқарушы органдар өзен арналарын, соның ішінде Целиноград және Аршалы аудандарында тазарту жұмыстарымен аса айналыса қоймайды. Бұл іс-шараларға бюджеттен қаражат бөлінуіне де байланысты шығар. Сондықтан кейде өзендерде кептелістер пайда болады, өйткені бұл жерде арналар тазартылмаған. Кейбір жерлерде көпірлер өзен арналарының өткізу қабілетін ескерусіз салынған, яғни көпір құрылысы кезінде оның бұзылмауы маңызды.
Бұл ретте Нұр-Сұлтан қаласы бойынша мұндай проблемалар жоқ, соңғы 3-4 жыл ішінде Есіл өзенінің арнасы тазаланды, оның ішінде Целиноград ауданының аумағына дейін, айналма жолдың артында, сондай-ақ Талапкер ауылының ауданында жағалауды нығайту жұмыстары жүргізілді. Сондықтан су тасқыны тыныш өтеді деп үміттенеміз.
Біз гидротехникалық құрылыстарымыз арқылы суды сақтай алмайтынымызды атап өткім келеді. Мысалы, Астана су қоймасының сыйымдылығы 410 млн текше метр, біз елорданы сумен қамтамасыз ету үшін осы көлемді жинауымыз керек. Егер су осы көлемнен жоғары болса біз инспекциямен келісіп, тиісті органдарға (қала, аудан әкімдіктері, ТЖ) бір күн бұрын хабарлағаннан кейін оны ағызуды жүргіземіз. Осы арада жергілікті атқарушы органдардың кейбір жауапты тұлғалары біз суды не үшін ағызып жатқанымызды түсінбей жатады. Біз су қоймасының толу деңгейінен асып кетуіне жол бере алмаймыз ғой.
Сондай-ақ, бұл туралы айтқым келеді. Тасқын кезеңінің шыңы кезінде негізінен Есіл өзенінің жайылмаларында орналасқан Жібек Жолы, Волгодоновка, 42 разъезд елді мекендерінің тұрғын үй құрылыстарына су ағызылады. Яғни, өзен бойымен су 42-ші саяхаттан өтіп бара жатқанда, тарылған жерлер бар және өзеннің түбі көтеріліп, суды ұстап тұратын таулар мен көпірлер бар. Сондықтан оны тазарту қажет. Аршалы ауданы Жібек Жолы ауылының маңында өзен арнасы жоқ, ол толып кеткен, өткел бар, нәтижесінде соңғы 5-6 жылда сол жердегі су бөгеліп, кей кезде жақын маңдағы үйлерді су басады. Біз, әрине, өз тарапымыздан инспекциямен келісім бойынша артық суды өзен арналарына ағызып, өз құзыретіміздің шеңберінде жағдайды жақсарту үшін барлық қажетті шараларды қабылдайтын боламыз. Бірақ бұл мәселелерді шешу үшін арнаны тазарту бойынша іс-шаралар кешені, сондай-ақ тұрғын үй құрылыстарын Есіл өзенінің жайылмасынан көшіруді ұйымдастыру қажет.
Сондай-ақ, мысалы, Шағалалы су қоймасынан төмен тікелей өзен жайылмасында және су арнасында «Железнодорожник» саяжай алабы орналасқан, бұл су тасқыны кезінде осы ғимараттарды су басуға себеп болады. Және Красный Яр елді мекенінің ауданында, Көкшетау-Красный Яр автомагистралінің астында Шағалалы өзенінің су ағысы бар. Көктемгі су тасқыны кезеңінде ол өзен арнасының толық өткізу қабілетін қамтамасыз ете алмайды, бұл осы жерлерде су кептелісін тудырады. Сол себепті осы аудандарда қосымша нөсер шығару құрылысын қарастыру қажет деп санаймыз.
Біз жағдайды бақылап отырамыз, облыс бойынша «Қазгидромет» РМК болжамдарын аламыз, бізде осы көктемге арналған су қоймаларының жұмыс кестесі бекітілген, жағдай өзгерген жағдайда оларды қайта қарайтын боламыз.
- Ақмола облысы бойынша алдағы вегетациялық маусымға жалпы қандай болжам бар?
- Өткен жылдардағыдай, бізде биыл да суармалы су беру тапшылығы күтілмейді. Нұра өзенінен су аламыз, арна арқылы қызмет етеміз. Су жеткілікті, ал өткізу қабілеті оны үнемі жеткізуге мүмкіндік береді.
Сондай-ақ, Жібек Жолы ауылының маңында Есіл өзені бойында жергілікті атқарушы органдар топырақ қоршауын салғанын атап өткім келеді, сондықтан су кез келген жағдайда біздің қорғаныс бөгетімізге жетіп, Есіл өзенінің арнасына жіберілетін болады.
Нұра өзенінде бізде транзитпен өтетін Преображенский өткелі бар, оның өткізу қабілеті жоғары.
Сонымен қатар, бізде «Альва» жасыл алақабы бар, онда біздің сағалық суару жүйесіндегі су құрылғылары орналасқан және онда шамамен 230 млн текше метр су жинай аламыз, су одан кейін Нұра өзеніне жіберіледі. Бұл өзенде көптеген таяз жерлер, гирус, таулар бар, яғни оның өткізу қабілеті бүгінде өте төмен. Біздің филиал Ақмола облысы әкімдігі мен Есіл бассейндік инспекциясына көптеген өтініштер жіберсе де оған қарамастан, 2015 жылдан бастап жағдай нашарлай бастады. Жергілікті ауыл әкімдерінде арнаны қалыпты жағдайда ұстау үшін жеткілікті қаражат жоқ. Нәтижесінде Қаражар ауылының тұрғын үй секторларын су басу қаупі туындайды, оның шеткі көшелері Сарқырама өзенінің жайылмасында және «Алва» жүйесінің суару чектерінде орналасқан.
Нұра өзені арнасының өткізу қабілетінің төмен болуына байланысты Нұра өзен жүйесінің су тораптарында тіректер жасалады. Су деңгейінің көтерілуінің негізгі себебі – Ағанас ауылы ауданында, Тайтөбе ауылынан төмен орналасқан демалыс аймағы ауданында заңсыз салынған құбырлы өткелдер, сондай-ақ Оразақ және Сабынды ауылдары ауданында өзен арнасының сулануы. Нәтижесінде бұл жерлерде көктемгі су тасқыны кезеңінде су кептелісі пайда болады, нәтижесінде тасқын сулар Қаражар ауылының су басу қаупін тудырып, Сарқырама өзеніне тікелей түседі.
Бұрын «Алва» жасыл алқабының аумағында қандай да бір ғимараттар, құрылыстар салу көзделмеген. Онда білік салынды, бірақ оны үлкен су ағынында жууға болады. Осыған байланысты Нұра өзенін тазарту және өткізу қабілетін арттыру мәселесін шешу үшін аудандық және облыстық әкімдіктердің көмегі қажет.
Мысалы, егер суды Қарағанды облысынан ағызатын болса, онда ол біздің Преображенский торабынан өтеді, ал одан әрі кептелістер пайда болады, және мұндай жағдайда артық суды «Алва» жасыл алқабын пайдалану қағидаларына сәйкес, біз даламен Ильинка жағына ағызатын боламыз. Онда бізде 33 шағын гидротехникалық құрылым бар. Олардың көмегімен біз осы массивті толтыру үшін су беруді реттейміз. Жергілікті атқарушы органдардың кейбір тұлғалары бұл құрылыстар Ильинка ауылын тасқын судан қорғау үшін қызмет етеді деп санайды, бірақ іс жүзінде олай емес. «Алва» жүйесінің басты мақсаты - шектеулі алаңдарды толтыру. Бұл туралы тағы да еске салғым келеді.
- Өткен маусыммен салыстырғанда басқа проблемалар немесе өзгерістер бар ма?
- Жоғарыда айтқанымдай, біздің басты проблемамыз – өзен арналарының дайын еместігі, олардың өткізу қабілетінің төмендігі. Мысалы, өзен жағасындағы Жібек Жолы ауылында негізгі арнаға өте жақын жағалауда тұрғызылған құрылыстар бар, бұл оларға қауіп төндіреді.
Біздің барлық шағын және үлкен гидротехникалық құрылыстарымыз тасқын суларды қабылдауға және өткізуге және алдағы вегетациялық маусымға дайын екенін тағы да айтқым келеді.
