Қазақ әдебиетінің көгіне Мұхтар Әуезовтің «Абай жолы» романынан кейін ірі шығарма қажет-ақ болатын. Үздік шығармалар болмады емес, болды. Сәбит Мұқановтың, Ғабит Мүсіреповтің, Ғабиден Мұстафиннің романдары шықты. Бірақ біздің қазақ даласының революциялық кезеңде ауқымды, кең тынысты, «Тынық донмен» қатар тұратын үлкен бір эпопея қазақ әдебиетіне қажет екенін көп оқырман сезініп-ақ жүрді. Сол шығарма ақыры дүниеге келді. Оның аты – «Қан мен тер». «Қан мен тердің» алдында Әбекең әдебиеттің табалдырығын «тұңғыш роман» деген жанрмен аттады. Ол – «Курляндия» («Күткен күн»). Көз алдыңызға елестетіп көріңіз, он алты жасар бала майдан даласында жүр. Бозбаланың қатқан жерден көзіне жас алып окоп қазып жатқанын көрген кексе жігіт келіп окобын қазып береді. Бұл – трагедия. Осы қанжылау дәуірді Әбекең бастан кешті. Қиын заманның нәтижесінде қаламгер «Курляндия» романын жазып, жазушы деген үлкен үйдің табалдырығын ірі жанрмен аттады. Үлкен дайындықпен келген қазақ жазушысының бұл шығармасы әдеби ортада қозғалыс тудырды. «Қан мен тер», «Соңғы парыз» романдары қазақ әдебиетінде дәуірлік, эпохалық белес болды.
Әбекеңнің бір сөйлем үшін орнынан тапжылмай отыратын ерекше еңбекқор мінезі бар. Бәрімізге: «Сендер шығармаларыңды аударғанда мән беріп қарамайсыңдар. Салақсыңдар. Біз әлем әдебиетіне орыс тілі арқылы баратынымызды білмейсіңдер. Испандықтар, ағылшындар, француздар біздің тілді меңгерген жоқ», деп ұрсып жүретін. Қарымды қаламгердің ұстанатын бір-ақ принципі бар: сапалы аударма. Бір мысал, Әбекең орыс тілінің білгірі Юрий Казаковтың босағанын екі жыл күтті. Мұндай іске Әбекеңнің ғана шыдамы жетеді. Сөйтіп Казаковты Алматыға алдырып, басы-қасында болып, тіпті Казаковтың желкесінде тұрып аудартқан. Осындай тынымсыз еңбектің арқасында «Қан мен тердің» аудармасы өте жақсы жасалды. Ол кісі «Қан мен терді» әлі жазып жатыр. Маған он жетінші нұсқасын дайындап жатқанын айтты.
«Соңғы парыз» - оқылуы өте ауыр шығарма. Орыс әдебиетінде «Искусство медленного чтения» деген ұғым бар. Асықпай оқу һәм түсініп оқу осы «Соңғы парызға» тән.
Дулат ИСАБЕКОВ,
жазушы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты
3537 рет оқылды
