ҚР Тұңғыш Прeзидeнті-Eлбасы Нұрсұлтан Назарбаeвтың 2018 жылғы 5 қазандағы халыққа Жолдауында жаңа формациядағы мeмлeкeттік қызмeтшілeр қалыптастыру қажeттігі, олар билік пeн қоғам арасын жақындатудың дәнeкeрі eкeндігі eрeкшe атап көрсeтілгeн. Мемлекеттік қызметші сапаны өмірлік стилі және негізгі ұстанымы етіп, өзін-өзі жетілдіруді басты қағидатына айналдыруы тиіс.
Мемлекеттің өркендеуі, халықтың әл-ауқатының артуы, сондай-ақ қоғамның кез келген саласының дамуы – бірінші кезекте мемлекеттік қызметкердің қажырлы еңбегіне тікелей байланысты. Дамыған елдердің тәжірибесі елдің бәсекеге қабілеттілігін арттыру жолында мемлекеттік аппараттың ішкі кадрлық мүмкіндіктері аса маңызды екендігін көрсетіп отыр.
Тәуeлсіздіктің aлғaшқы күндeрінeн-aқ Eлбaсы бaсты стрaтeгиялық міндeттeрді тиімді іскe aсырaтын, зaмaнaуи мeмлeкeттік aппaрaтты құру жұмысын нaзaрынaн тыс қaлдырғaн жoқ. Бұл oрaйдa, бірінші кeзeктe Прeзидeнттің бaстaмaсымeн көлeмді әрі тиімсіз бaсқaрудың әкімшілік тoбы oңтaйлaндырылып, тәуeлсіз Қaзaқстaнның жaңa жaғдaйындaғы сaяси бaғытын сaпaлы жүзeгe aсырa aлaтын мeмлeкeттік aппaрaт құру бaғытындa жұмыс жүргізілe бaстaды.
Тәуелсіз Қaзaқстaнның мемлекеттік қызметінің институциялaнуының бaстaмaсы әм aлғышaрты ретінде 1995 жылы қaбылдaнғaн зaңдық күші бaр «Мемлекеттік қызмет турaлы» Елбaсы Жaрлығын aтaп өтуге болaды. Сөзсіз, бұрынғы Кеңес Одaғының құрaмынa кірген елдердің aрaсындa сол кездері мұндaй инновaциялық құжaт қaбылдaғaн тұңғыш мемлекет Қaзaқстaн болды. Белгілі бір деңгейде, бұл қaдaм мемлекеттік қызметтің кaдрлық құрaмын нығaйтып, дaмуының негізіне aйнaлды.
Мемлекеттік саясат саласында қабылданатын шешімдер үшін жауапкершілік сапасы мен деңгейін жақсарту мақсатымен «орталық-өңір» қағидаты бойынша орын ауыстыру практикасы күшейтіліп жатыр. Яғни, жоғары мемлекеттік органдардың қызметкерлері тәжірибе алу үшін аймақтарға жіберілетін болады. Өйткені мемлекеттік қызметкерлерді кезектен тыс аттестаттау қорытындысына сүйене келе, министрліктер мен комитеттер аппараттарында өңірлерде белгілі уақыт аралығындағы жұмыс тәжірибесі бар кадрлар мүлде жеткіліксіз екені анықталған. Бұдан біз өңірлік деңгейде іске асырылатын саясатты әзірлеуде аймақтарда қызмет атқаратын кадрлардың қадірі артқанын бағамдай аламыз. Сондай-ақ соңғы жылдары қызмет бабымен алға жылжып, өңірлерден орталыққа ауысқан мемлекеттік қызметшілер қатары арта түскен. Санмен дәлел-дәйек келтірсек, 2017 жылмен салыстырғанда 2018 жылы орталыққа ауысқандардың үлесі 32 пайызға артқан. Яки 5 186 маманнан 6 826-ға дейін көбейгенін аңғаруға болады. Олардың ішінде төменгі қызметтерден жоғары лауазымдарға көтерілгендердің салмағы басымырақ. Тиісінше, бұл көрсеткіш ішкі конкурс қорытындылары бойынша тағайындалған қызметшілердің жалпы санының 62,7 пайызын құрап отыр.
Білікті кадр – қашанда қоғамның барлық саласын дамыту жолында мемлекеттік қызметті тиімді әрі жүйелі ұйымдастырудың кепілі. Өңір тәжірибесінен бөлек, мамандарды кәсібилендірудің маңызды бөлігі һәм негізгі ошағы – Президент жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы мен оның филиалдары базасындағы кадр даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру жүйесі. Елбaсы жүктеген мaңызды тaпсырмaны орындaу үшін сaяси қызметкерлерге aрнaлғaн «Жaңa формaция бaсшысы» бaғдaрлaмaсы мен «A» корпусының лaуaзымынa тaғaйындaлғaндaр үшін жүргізілетін aрнaйы қaйтa дaярлaу сыныптaры дaйындaлды. Мысалы, 2018 жылы жобалық менеджмент бағытында 5 000-ға жуық қызметкер оқытылған болса, осы жылдың бірінші тоқсанының өзінде 3239 мемлекеттік қызметші қайта даярлау және біліктілігін арттыру курстарынан өткен.
Елбасы Жолдауында үздік шетелдік компанияларда жұмыс жасаған, елеулі қызметтік тәжірибесі бар немесе Дүние жүзінің жетекші білім ордаларында оқыған жеке сектордағы кәсіби мамандарды тартудың маңызды бастама екені көрсетілген. Сол себепті, көп кешіктірмей Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі «тез жалдау» тетігін іске қосты. Бұл құрал арқылы мемлекеттік органдар конкурстан тыс негізде Президент жанындағы Кадр саясаты жөніндегі ұлттық комиссияның шешімімен креативті һәм тәжірибелі мамандарды тағайындай алады.
Жалпы алғанда, қазіргі уақытта мемлекеттік қызметкерлердің білім деңгейі тұрақты, олардың 92 пайызының жоғары білімі бар. 2017 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда былтыр «Болашақ» бағдарламасы стипендиаттарының үлесі 13 пайызға артса, Президент жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы түлектері 3 пайызға көбейген.
Жұмыс тиімділігін арттыру
Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің басты міндеттерінің бірі – еңбекақы төлеудің жаңа жүйесінің тиімді тұстарын зерделеу. Президент Әкімшілігінің жанынан жасақталған арнайы жұмыс тобы қанатқақты жобаны одан әрі жетілдіріп, дамыту жөнінде ұсыныстар әзірлеп, ал мемлекеттік органдар жаңа жүйе бойынша төлемді қаржыландыру көздерін айқындауды жалғастырып жатыр. Бүгін таңда бюджетке түсетін жүктемені төмендету жолдары да белгіленген. Оның бірі - мемлекеттік мүлікті тиімді, яки ұтымды пайдалану болса, енді бірі - ведомстволық бағынышты ұйымдарды оңтайландыру ісі.
Бұл жұмыстардың Үкімет бекіткен Мемлекеттік органдардың штаттық саны мен шығыстарын оңтайландыру жөніндегі іс-шаралар жоспарына сәйкес жүйелі түрде жүргізіліп жатқанын да атап өту керек.
Бірінші кезекте қайталанбалы функцияларды алып тастау, басшылық құрамын қысқарту, сондай-ақ жекелеген бөлімшелерді орталықтандыру тұрғысынан басқару құрылымдары қайта қаралмақ. 2018 жылы үш әкімдікте, яғни Нұр-Сұлтан және Алматы қаласында, содан соң Ақмола облысында трансформациялау жұмыстары жүргізілді. Нәтижесінде бұл шаралар елорда әкімдігіне шамамен есептегенде 22,5 млрд теңге көлеміндегі қаражатты үнемдеуге мүмкіндік тудырды. Ал, Ақмола облысы бойынша басшылық лауазымдар мен атқарушы қызметтердің арақатынасы екі есе қысқарса, Алматы қаласы әкімдігінде персоналды басқарудың орталықтандырылған қызметі құрылды, сонымен қатар 6 басқарма таратылды.
Осы орайда айта кететін бір жәйт, тиімсіз шығындарды оңтайландыру есебінен үнемделген қаражаттың көп бөлігі қызметшілердің еңбекақысын көтеруге бағытталады. Сөзсіз, жаңа жүйе еңбекақыны көбейтуді ғана емес, жұмыс тиімділігін арттыруды көздейді.
Қазіргі кезде бюджеттен қаржыландырылатын қоғамдағы негізгі жұмыс түрлері, атап айтар болсақ, жолдарды жөндеу, жылу, электр энергиясын беру, көшелерді тазалау, сумен жабдықтау және тағы басқа осындай маңызды қызметтер халықтың өмір сүру сапасына айтарлықтай әсер ететіні белгілі. Дегенмен оларда мемлекеттік қызмет мәртебесі жоқ. Сол себепті, шұғыл түрде «Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы» заңды қайта қарап, оған «қоғамдық маңызы бар қызметтер» ұғымын енгізу ұсынылды.
Әдеп кодексінің талаптары қатаң сақталса
Бүгінгі таңда Қазақстанның мемлекеттік қызметінде тұрақтылық және ауысудың төмен деңгейі анық байқалап отыр. Соңғы екі жыл ішінде кадрлардың қызметтен кету және бас тарту көрсеткіші 6,2 пайызды құраса, өзге де теріс себептер бойынша ауысу 4,6 пайызға қысқарған. Жалпы алғанда, мемлекеттік қызметші азаматтармен тең қарым-қатынаста болуы, кез келген қиын жағдайдан жол таба білуі, сондай-ақ өз эмоцияларын басқара білуі керек. Өйткені мамандардың қай уақытта да Әдеп кодексінің талаптарын сақтауы қатаң бақыланатыны белгілі.
Жақында ғана Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің Мемлекеттік қызмет саласындағы бақылау департаментінің басшысы Мадина Наурызбек 2018 жылы Әдеп жөніндегі комиссияның бес бірдей отырысы, биыл бір отырысы өткізіліп, оның барысында 18 мәселе қаралғанын мәлімдеді. Соның нәтижесі бойынша Әдеп кодексін ашық бұзғаны үшін төрт қызметшіге ескерту жасалып, үш қызметшіге қатаң сөгіс жарияланған және бір қызметші өз лауазымынан босатылған. Олардың атын атап, түсін түстеудің қажеті жоқ, әрине, дегенмен жол берген оғаш қылықтары мен олқы тұстары басқаға сабақ болуы керек. Мысалы, Парламент Сенаты аппаратының Экономикалық саясат, инновациялық даму және кәсіпкерлік комитетімен өзара іс-қимыл жасау бөлімінің меңгерушісі өзінің қол астындағы қызметшілерге қатты тіл тигізіп, содан соң шындыққа сәйкес келмейтін жалған мәліметтер таратқаны үшін орнын босатқан. Сондай-ақ, Әділет министрлігінің қос қызметкерінің тәртібі қатар қаралып, олар ведомствоның тәртіптік комиссиясы отырысының жұмыс барысына заңсыз араласқаны үшін жауапкершілікке тартылған. Ал биыл Мәдениет және спорт министрлігі Спорт және дене шынықтыру істері комитеті төрағасының орынбасары көпшілік уақыт өткізетін қоғамдық орында мас күйінде көзге түсіп, оған қатаң сөгіс берілген.
Бұдан шығатын қорытынды, әр мемлекеттік қызметші өзін мемлекеттің һәм қоғамның айнасы ретінде сезініп, Әдеп кодексінің талаптарын әрдайым назарда ұстағаны жөн. Өйткені маманның өз ісін жете меңгеруімен қатар, әділдік, салқынқандылық, қарапайымдылық, адалдық, байсалдылық сияқты қасиеттерімен беделі толысып, тұлғасы қалыптасады.
Асылбек Сағиұлы
2713 рет оқылды_140_110.webp)
