Фото: Pexels.com
Boyce Thompson институтының (BTI) ғалымдары Корнелл университеті (АҚШ) және Шаньдун ауылшаруашылық университеті (Қытай) зерттеушілерімен бірлесіп, алманың, оның ішінде бастысы – Malus domestica-ның эволюциясындағы жұмбақтың шешімін тапты. Бұл туралы экономист Алмас Чукин Telegram арнасында жазды.
Ғалымдар Солтүстік Америкадан Азияға дейінгі 24 түрлі алманың 117 түрінің геномын ашып, өсімдіктің генетикалық даму жолын анықтады. Нәтижесінде, барлық алманың түп атасы қазіргі Қазақстанның Тянь-Шань жотасының батыс бөлігінде өсетін Malus sieversii (Сиверс алмасы) екенін ғылыми тұрғыдан дәлелдеген.
"Кейін бұл алма Еуропаға және Қытайдың оңтүстігіне барар жолда Crab Apple-мен (шағын, қышқыл жемісті алма) араласқан", - деп жазады Чукин.
Алманың пайдалы жеміс ретінде танылуының себебі – алғашқы алма табиғатынан-ақ ірі болған, сондықтан оны адамдар тез жетілдіре алған. Ал қызанақпен жұмыс істеу әлдеқайда күрделі болған, себебі оның жабайы табиғаттағы түрі өте кішкентай жидек еді. Сондықтан бұрын ботаниктер көбіне сипаттамаларға сүйеніп, микроскоппен кесінділерді қарап жұмыс істеген. Ал қазір генге тікелей үңілуге мүмкіндік бар.
"Бұл гендермен жұмыс істеу өте қарапайым: негізгі код бар және көптеген үлгілер бар. Егер қандай да бір өзгеше генетикалық тармақтар басқа үлгілерде қайталанбаса, бұл кеш пайда болған мутациялар немесе араласулар болып саналады. Осылайша, күрделі комбинацияларды біртіндеп жоя отырып, барлық топқа тән «базалық» кодқа жетуге болады", - дейді Чукин.
Тағы бір қызығы – жабайы алмалар тұқым арқылы көбейе алатын қасиетін сақтап қалған. Ал өсірілген алма сорттары олай емес. Егер сіз дүкеннен алынған қазіргі алманы жерге отырғызсаңыз, оның жемісі бастапқыға мүлде ұқсамауы мүмкін. Сондықтан алмалар көбіне тек саптау мен көшеттер арқылы өсіріледі. Автордың айтуынша, бұл қызғалдақтарға да қатысты.
"Қызғалдақтар Азиядан селжұқтар мен Осман империясы арқылы Италияға жетіп, кейін XVI ғасырда Нидерландыға әкелінген. Итальяндықтар сипаттаған жабайы қызғалдақтар кішкентай сары гүлдер болып, қазіргі қызғалдаққа онша ұқсамайды. Алайда көктемде біздің тауларда өсетін сары қызғалдақтар барша қызғалдақтың түпкі атасы екенін дәлелдеу артық болмас еді", - дейді Алмас Чукин.
Осыдан кейін автор қызық дерек келтірді: әлемдегі барлық үй аламандары (хомяк) бір сириялық жұптан тараған. 1930 жылы Иерусалим университетінің профессоры Израэль Ахарони бұл жұпты қолға үйретіп өсіре алған.
83751 рет оқылды
