Коллажды жасаған Алмас МАНАП, «EQ»
Түркістан облысы халқы тығыз әрі көп орналасқан өңірлердің бірі. Мемлекеттің саясаты Оңтүстіктен – Солтүстікке көшіру және ол жақта барынша қазақтандыруға тырысып бағуда. Әрине мемлекеттік бағдарламалардың да тиімділігін атай кеткеніміз жөн. Аймақтардың экономикалық дамуының бірқалыпты болмауы ішкі көші-қонның артуына ықпал етуде. Село мен шағын қалалардағы жұмыс орындарының болмауы және әлеуметтік инфрақұрылымның төмен деңгейі ауыл тұрғындарының ішкі көші-қоны мен қалаларға жылыстауының негізгі себептеріне айналып отыр көшіп-қонушылар үшін барынша тартымды қала. Ішкі және шетелдік инвестициялармен қатар өзге де экономикалық мүмкіндіктердің жоғары деңгейі, бос жұмыс орындарының жалпы көбеюі елдің өзге аймақтарынан көшіп-қонушылардың көбірек келуіне себеп болып отыр, – деп жазады Ult.kz.
Жұмыс іздеп келген көшіп-қонушылардың заңды түрде жұмысқа тұру мен тұрғын үй алу мүмкіндіктері шектеулі. Нәтижесінде айналасында тұрғындары тұрғылықты жері бойынша тіркелмеген, өз тұрғын үйіне қатысты меншік құқығы жоқ, сапалы коммуналдық және әлеуметтік қызметтерге қол жеткізе алмайтын және негізінен экономиканың бейресми секторында жұмыс істейтін бірқатар ірі елдімекендер (ықшамаудандар) құрылды. Ішкі көші-қон мәселесін зерттеу экономикалық даму саясаты мен стратегиясын әзірлеу үшін қажет.
Ішкі көшіп-қонушылардың басым бөлігін жастар құрайды. Осы жағдайда жастар мен жастардың көші-қон мәселесіне жеткілікті көңіл бөлінбеуде. Жұмыспен қамту, табыс, ақша жинақтау, шығындар, білім алу мен денсаулық сақтауға қол жеткізу жастарға қатысты экономикалық мәселелерді қамтыса, бірге тұру, неке, ажырасу, туылу, гендерлік теңдік, қылмыс пен топ арасындағы қатынастар жастардың әлеуметтік мәселелерін қамтиды.
ХКҚҰ ішкі көші-қонды жаңа уақытша немесе тұрақты тұратын тұрғылықты жерін анықтауды көздейтін мемлекет шегіндегі адамдардың жылжуы деп анықтайды. Мемлекетішілік көшіқонда аймақішілік (ауданішілік) көші-қон белгіленеді, олар белгілі бір әкімшілік-аумақтық (аудан, облыс, республика, округа және т.б.) және аймақаралық (ауданаралық) миграции бірліктердің шекараларында жүзеге асырылады. Аталмыш көшулер елдің жалпы халық санына әсер етпейді, бірақ ел ішінде халықтың орналасуын өзгертеді.
Сонымен қатар, циклдық көшіқон бағдарламаларын әзірлеуде ерекше сақтық танытқан жөн, себебі көші-қонның осы нысаны тұрақты келу нысандары және ұзақ мерзімді біріктіру нысандары жұмыс берушілердің де, еңбекші-мигранттардың да қажеттіліктеріне жақсы сәйкес келе алатын ұзақ мерзімді құрылымдық тапшылығы бар еңбек нарығы секторлары үшін оңтайлы шешім бола алады. Циклдық көші-қонды қоршаған ортаның жағдайын нашарлату және климаттың өзгеруі салдарларын жеңу стратегиялары ретінде де пайдалануға болады. Осылайша, циклдық көшіқон сызбаларының климаттың өзгеруімен қозғалған қауымның тұрақтылығын арттыруға және жергілікті бюджеттерді толықтыруға арналған тиімді тәсіл болуы мүмкін.16 Қысқа мерзімді көші-қон түрлерінің ішінде мыналарды белгілеуге болады: Эпизодтық көші-қондар әртүрлі бағыттар бойынша және уақыт бойынша тұрақты емес жасалатын ресми, рекреациялық немесе өзге сапарларды (іссапарларды, демалысты және т.б.) қамтиды. Барыс-келіс көші-қон өзінің елді мекенінің шегінен тыс оқу немесе жұмыс орнына тұрақты сапарларымен байланысты. Олардың саны қазіргі шарттарда, соның ішінде көліктік инфрақұралымды дамыту себебі бойынша артады. Маусымдық көші-қондарға халықтың жылдың белгілі бір кезеңі ішінде көшіп-қонуы тән. Мысалы, курорттық аудандарға демалысқа немесе ауыл шаруашылық жұмыстарына жазғы сапарлар. БҰҰ «маусымдық еңбекші-мигрант» түсінігін пайдаланады – бұл жұмысы немесе көші-қоны жылдың бір бөлігі ішінде жүзеге асырылатын және өзінің сипаты бойынша маусымдық шарттарға байланысты мигрант.17 Кейде көші-қонның уақытша нысандары мемлекет шекараларының қиылысуымен байланысты. Бұндай жағдайда уақытша шекара маңындағы көші-қон – басқа елге жұмысқа күнделікті немесе маусымдық сапарлар және «шекара маңы маусымдық жұмысшылары», «жұмыс-фронтальерлері» анықтамаларының түсінігі пайдаланылады.
Барлық еңбекші-мигранттар және олардың отбасы мүшелерінің құқықтарын қорғау туралы халықаралық конвенцияға сәйкес: «реттелмеген мәртебесі бар мигрант – әдеттегі жағдайда көшіп-қонатын немесе халықаралық шекараны қиып өткен және осы мемлекеттің заңнамасына және осы мемлекет қатысушысы болып табылатын халықаралық келісімдерге сәйкес мемлекетке кіру немесе қалу құқығы жоқ адам». Реттелмеген жағдайдың өзінде мигранттар адамның өзінің құқықтарын жүзеге асыруға және құрметтелуіне, қорғалуына құқылы.
Көші-қон мақсаттары, олар экономикалық (жұмыс, коммерциялық қызмет), әлеуметтік (оқу, неке, отбасына қосылу), саяси (баспана), экологиялық (климаттық шарттарды ауыстыру, экологиялық жағдай) болуы мүмкін. Экономикалық көші-қонның барынша кеңінен таралған нысаны қазіргі уақытта еңбек көшіқоны болып табылады. ХКҚҰ тәсіліне сәйкес: «Еңбек көші-қоны – адамдардың бір мемлекеттен екіншісіне немесе өзінің елінің шегінде жұмысқа орналасу мақсатымен көшіп-қонуы».
723 рет оқылды
