... 2015 жылдың қаңтары. Ол кезде «Білім және мәдениет» телеарнасында тілшімін. Жаңалықтар қызметі жоқ. Сондықтан бірнеше хабарға қат-қабат араласа береміз. Арасында арнайы жоба жасап үлгереміз. Ұзақтығы жарты сағаттың шамасында. Бірде сол арнайы жобаға тақырып іздедік. Оңайы - тұлғалардың туған күнін түгендеу еді. Тағдыры талай кітапқа арқау болуға жарайтындай бірқатар алыптың тізімін жасап шықтық. Әрқайсысының тағдыры талас-тартысқа толы, ғұмыры жарты сағаттық хабарды айтпағанда көркем фильмнің шеңберінен асып түсетін кесек тұлғалар. Бірақ телевизияның өз талабы бар. Ақыры ұзақ ойланып барып, Балуан Шолаққа тоқтадық. «Көтердім елу бір пұт кірдің тасын» деп әндеткен алапат күш иесінің туғанына 150 жыл толған екен. Кейіпкер таңдауда қателеспеппіз. Оны кейін түсіндік...
Хабар дайындау барысында палуанның ұрпағын іздедік. Таптық. Немересі Айбат Құдайбаргенқызы Арқаның арқыраған аязына қарамастан Бұланды ауданынан Астанаға арнайы келіп, сұхбат берді. Бір сағатқа жуық емен-жарқын әңгімелестік. Сол алпыс минут әңгіменің ішінен есте қалғаны - жалғыз деталь. Әдеби кітаптардағы бұқаны көтеріп тұрған күштінің Балуан Шолаққа еш қатысы жоқ болып шықты. Тіпті, интернетті кезіп жүргендері де қазіргі тілмен айтқанда «фейк» екен. Немересінің айтуынша палуанның шынайы бет-әлпеті бейнеленген жалғыз фотокарточка қолды болған.
Айбат әжейдің сөздерін таспалап алған соң сол кездегі бастығым, телеарна директорының орынбасары Жанұзақ Керімбекұлына жетіп бардым. Ағаның керемет портретші екенін жақсы білемін. Тарихи сюжеттерге қаймықпай баратынын, әсіресе, халқымыздың тарихындағы кесек тұлғаларды кескіндеуге келгенде тартынып қалмайтынынан да хабардармын. Бұған дейін Жанұзақ Керімбекұлы Бейбарыс Сұлтан, Жолбарыс батыр, Махамбет Өтемісұлы, Дина Нұрпейісова, Жамбыл Жабаев, батыр Аналар топтамасы мен замандастарының жүздеген бейнесін қылқаламмен бейнелеген. Сәтін салса бұл тізімге Нұрмағанбет Баймырзаұлының портреті қосылайын деп тұр. Аз-кем амандық сұрасқан соң әзірлеп жатқан хабарыма көштім. Сценарий желісін біртіндеп баяндап, ақыры Балуан Шолақ Баймырзаұлының кейінгі ұрпақтың жадында жатталып қалатындай шынайы бет-бейнесі сақталмағанын жеткіздім. Әңгіменің ауанын аңғарған ағам жылы жымиып, бірден қолдады. Ендігі жұмыстың жоспарын жіпке тізгендей етіп, жіліктеп берді.
Сөйтіп, әуелі Айбат әжейді, содан соң палуанның тағы бір немересі – Шайдолла Шолақты камера алдында тағы сөйлеттік. Бірнеше рет. Аға – сырттан бақылаушы. Тарихи тұлғаның ұрпақтарын ұзақ зерттеді. Болмыс-бітім, мінез-құлық – барлығы суретшінің қойын дәптеріне түртілді.
Күндіз телеарнадағы өзімізге жүктелген жұмысты істейміз. Кешқұрым аға қылқаламын сайлап алып, портретке кіріседі. Бір күні Айбат әжейден сұхбат алу үшін шеберханаға бірге бардық. Бесінші қабатқа көтерілу оңайға соқпады. Ал бөлмеге кіре бергенде күтпеген жайтқа куә болдық. Аға - портретші. Демек шеберхананың іші толған портрет. Палуанның тегін адам емес екені мәлім, сөйтсек арқалы атаның қасиеті немереге де дарыпты. Қаптаған бейнені көре сала бесінші қабатқа әзер көтерілген әжей бір орында секіре жөнелді. Мұндайды көрмеген жастау оператор жігіт екеуіміз екі бұрышқа тығылдық. Аға сабырлы қалыптан айныған жоқ. Арада бірнеше минут өтті. Айбат әжей тілін кәлимаға келтіріп, құран оқып, түк болмағандай ағамен әңгімелесіп кетті. Сөйтіп, зерттеу процесі біртіндеп жүріп жатты. Ал әлгі көрініс оператор екеуіміздің әлі көз алдымызда.
Ақыры ұзақ күткен сәт те жетті. 837 келі кір тасын көтерген бұла күштің иесі, заманында жауырыны жер иіскемеген алыптарды алып соғып, қабырғасын қақырата жеңген палуан, сөйте тұра Ғалиясына «айым да сен, күнім де сен» деп ән арнаған сыршыл сазгер, сал-сері бейнеленген кенептің бояуы кепті. Осылайша Балуан Шолақ Баймырзаұлының әйгілі мүсінін мемлекет және қоғам қайраткері Өмірбек Бәйгелді елге әкеліп, танытса, палуанның бейнесін суретші Жанұзақ Керімбекұлы қайта жаңғыртты.
Біз, яғни көрермен, көбіне картинаның өзін ғана бағалаймыз. Ал суретшінің жан дүниесі, толғанысы, толқуы сияқты сезім иірімдері айсбергтің су астындағы алпауыт бөлігі іспетті көзден таса қалып жатады. Әр бояудың астарында бір сыр бар. Оны сыншылар жазбай таниды. Бірақ сол бояу кенепке түскенге дейінгі суретші жүрегінің дүрсілін кәнігі сыншылар да ести қоймас. Жанұзақ Керімбекұлы Балуан Шолақтай тылсымға толы тұлғаны бейнелегенде алуан түрлі күй кешкені белгілі. Осы тұста шебердің өз сөзінен мысал келтірейік: «... бейнелеу өнерінің түрі де, сыры да таусылмайтын шексіз. Бүгінде кешегідей көзбен көргенді емес, көңілмен сезгенді де салатын измдер өте көп. Иə, көрермен оны сезе бермеуі əбден мүмкін. Ол өнердің сиқыры десем болар».
Жанұзақ Керімбекұлы – есімі елімізде ғана емес, шет елдердің шығармашылық орталарында жиі аталатын суретші-кескіндемеші. Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Суретшілер одағының мүшесі, Еуразия көркем-сурет Одағының мүшесі, Халықаралық ЮНЕСКО Өнер ассоциациясы мүшесі, «Тұран-Астана» университетінің туризм және дизайн факультетінің доценті, Қазақстан Республикасы Көркем академиясының вице-президенті.
Ұлы жол – өнер жолын Жанұзақ Керімбекұлы кездейсоқ таңдаған жоқ. Шығармашылық әлемнің бар ауыртпалығын, бар құдіретін түйсініп барып келді. Қылқалам шебері көп сұхбаттың бірінде өзі таңдаған жолды былай сипаттайды: «Бейнелеу өнерін қолымыздағы он саусақтың бесеуімен қарастырсақ. Сурет өнерінің атасы – алғаш сызбамен тасты тырнап, қашап, белгілерді салуды графика десек, сол гафикадан балбал тастарымыздың алғашқы бейнелері денеге айналып – мүсінге ұласады. Адам ата– Хауа ана болғалы өмірге керекті тұрмыс, салт-дəстүр өнері қалыптасқан. Ендеше, қолданбалы өнер деген ұғым осыдан шыққан. Əр шығармасын жауһарға айналдырар небір шебер суретшілер дүниеден өткен. Міне, осы бес өнердің түп тамыры – сурет, бейнелеу өнері».
Жанұзақ Керімбекұлы - бар өнердің қайнар бастауына баланған бейнелеу өнерін тереңінен толғайтын суретші-кескіндемеші. Оған «Балалықтан даналыққа жол» атты полиптихі дәлел. Тарихи топтама əлемнің екінші ұстазы əл-Фарабидің 1150 жылдығына орай жазылды. Еліміздің және шетелдің белді, беделді қылқалам шеберлері жоғары бағалаған 5 картинада балалық та, даналық та көрініс тапқан. Анкара, Каир, Дамаск, Астана, Алматы, Талдықорған қалаларында өткен көрмелерде өнерсүйер қауымның назарына ұсынылды. Түркі әлеміне ортақ ойшылдың өмірінен кескінделген тарихи сюжеттерді түркі, мысыр, шам жұрты ықыласпен тамашалады. Енді осы полиптих Қазақстан Республикасының Абай атындағы әдебиет пен өнер саласындағы Мемлекеттік сыйлығына ұсынылып отыр екен. Шығармашылық ортада әлдеқашан өз бағасын алған топтама бұл жолы да жоғары бағаланатынына күмән жоқ. Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, суретші-зергер Берік Әлібай «Балалықтан даналыққа жол» картиналар топтамасын былай деп сипаттайды: «Көз алдымызда дүниенің мəңгілігін мойындап, танымның болмысқа тəуелділігін əйгілеп кеткен ұлы ғалымның жарқын тұлғасы жатталып қалды. Талантты қылқалам шебері де, ел-жұртқа да керегі осы еді ғой. Олай болса, біздің Жанұзақ Мүсəпірдің де алдағы бəйгеде бəсі биік болсын. Төрт жыл толғана өмірге əкелген «Балалықтан даналыққа жол» атты топтама туындысы Мемлекеттік сыйлыққа əбден лайықты деп есептейміз».
Қазір шебердің картиналары еліміздің көптеген музейлерінде, АҚШ, Қытай, Ұлыбритания, Польша, Германия, Ресей, БАӘ, Туркия, Жапония, Мысыр, Сирия, Венеция, Әзербайжандағы жеке коллекционерлердің қорында сақтаулы. Айтпақшы, көзі қарақты көрерменге Жанұзақ Керімбекұлының есім-сойы журналист, медиаменеджер ретінде де таныс. Қазір де телевизиядан қол үзген жоқ. «Абай» телеарнасында суретшілердің өмірі мен шығармашылығынан сыр шертетін «Құдіретті қылқалам» бағдарламасының авторы. Жүргізушісі де өзі. Өзіне қарағанда өзге шеберлердің өнерін насихаттауға, кейінгі толқынға жол көрсетуге көбірек көңіл бөліп жүр. Өнерге жан-тәнімен берілген адамға бұдан артық бақыт жоқ шығар.
Нұршапағат Несіпбаев, журналист
3832 рет оқылды
