Мәдениет министрлігі шетелдік фильмдерді неге қадағаламайды?

Өкінішке қарай, бізге көрсетілетін фильмдердің көпшілігі ұлттық менталитетімізге кереғар келіп жатады. Анайы көріністер мен зорлық-зомбылықтарды кез келген фильмнен, соңғы кездері тіпті мультфильмдерден де кезіктіреміз. Осылайша, ол фильмдер ұлттық намысымызға тигені аздай, Мәдениет туралы заңымызға да бағынбай отыр.

Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 15 желтоқсандағы Мәде­ниет туралы заңның 28-ба­бында Уәкілетті органның «Фильм­нің мазмұны Республи­ка­ның конституциялық құрылысын күштеп өзгертуді, оның тұтас­ты­ғын бұзуды, мемлекет қауіп­сіздігіне нұқсан келтіруді, ұлттық араздықты қоздыруды насихат­тауға немесе үгіттеуге бағытталған жағдайда, бас тартуы мүмкін» деп жазылған. Алайда осы тармақты уәкілетті органның өзі ескеріп жатқан жоқ. Мәдениет министр­лігі неге сол фильмдерді сарала­майды, неге сүзгіден өткізбейді?

Жыл басынан бастап еліміздің кинотеатрларында 261 фильм көрсетілді. Қаңтарда – 31, ақ­панда – 44, наурызда – 32, сә­уірде – 39, мамырда – 21, маусымда – 20, шілдеде – 22, тамызда – 18, қыркүйекте – 34 фильм көрер­менге ұсынылды. Осы 261 фильм­нің қай-қайсысында да қинау мен азаптаудың сан түрі бар. Арасында ұлттық менталитеті­мізге қайшы келетін бетпақтық, көргенсіздік, зинақорлық, арсыздықты көрсететіндері де жоқ емес. Ар-намысыңды, діни сеніміңді қорлайтын, ұлттық, рулық, нә­сілдік араздық туды­ратын, эроти­калық сипат­тағы, жағымсыз әсер қалдыратындары да жетіп арты­лады. Алайда бәріне көз жұмып қарап отырмыз. Бәрі де біздің кинотеатрлардың экра­нынан еш кедергісіз өтіп жатыр.

Әрине, бізде эротикалық сипаттағы фильмдерді көрсетпеу не фильмнен қиып тастау туралы белгіленген заң жоқ. Дегенмен Мәдениет туралы заңның  28-3-бабында Қазақстанға про­каттау және көпшілікке демон­страциялау мақсатымен әкелінген фильмдердің жас шегіне қарай индекстелетіні жазылған. Осында «Телеарналарда (шетелдік телеар­наларды қоспағанда) «Е 18» инде­ксті фильм – жергiлiктi уақыт­пен сағат 22-ден кейін таңғы сағат 06-ға дейiн, «НА» индексті фильм жергiлiктi уақытпен сағат нөл­ден таңғы сағат 06-ға дейiн көрсе­туге жол берiледi» деген тармақ бар. Осы тармақты телеарналар ғана емес, кино­театрлар да неге басшылыққа ал­м­асқа? «Е 18» индексті фильм­дерді қазір кинотеатрлар тапа-тал түсте көрсетеді. Дәлел ретінде айтсақ, 18 жасқа толған көрер­мен­дерге арнап шығарылған  Грег Тирнан мен Конрад Вернонның «Полный расколбас» (Sausage Party) мультфильмін Алматыдағы StarCinema, Цезарь 3D, Chaplin MEGA Park кинотеатрлары түс кезінде көрсетуде. Фильмдегі «Е 18» деген белгіні ескеріп жатқан бала да, ата-ана да жоқ. Ең бол­маса кинотеатр қызметкерлерінің біреуі фильмнің не туралы екенін айтып, балалардың көруіне рұқсат етілмейтінін ескертіп қойса болар еді ғой. Ол да жоқ.

«Полный расколбас» – Құдай атқан мультфильм. Бұрын мультфильм дегенді балалар ғана көруші еді. Қазір ересектерге арналған мультфильмдер деген шықты. Бәрінің көрсететіні – сол әуейілік. Сахнадан сән кеткен соң мультфильмнен мән кетті.

«Полный расколбасты» неге Құдай атқан фильм деп отырмыз. Себебі атеизмді насихаттайды. Адамды Құдайға телу арқылы, Жаратушыны әділетсіз, арсыз, қаныпезер етіп көрсетеді. Мұн­дағы Құдай – адам. Ал тіршілік иелері – кәдімгі азық-түліктер. Адам азық-түлікті жеу арқылы, тіршілік иелерін қынадай қырады. Сонда бұл мультфильмнің көксегені не? Адам тамақ жемесін дей ме? 

Рас, Pixar студиясы өзі шығар­ған біраз мультфильмде жансыз­дарға жан бітірді.«В поисках Немо», «В поисках Дори» муль­тиктерінде балықтар сөйлейді. Балықтар арқылы адам бойын­дағы кейбір қасиеттерді сынайды.

«Тачкиде» – көліктер, «Рата­туйда» – тышқандар, «Головолом­када» – адамның  бойындағы сезімдері сырласады. «История игрушек» ойыншықтарды тірілту арқылы, жас балаға ойыншықпен ұқыптап ойнау, оны бұзбау керектігін шегелеп түсіндіреді. Осы «История игрушектің» айтары мол еді. Ойыншықтарға жан бітіп, олар бір-бірімен тіл­деседі. Сотқар баланың ойын­шық­тары «иесінен» қашады. Жаман баланың қолына түсуден қорқады. Жақсы баланың қолына жетуге асығады. «Полный рас­колбас» та дәл осы «История игрушекке» ұқсайды. Тек мұнда ойыншықтардың орнында – азық-түліктер. 

«Полный расколбастағы» сосиска мен булочканың махаб­батын айтсаңшы. Екеуі төсектес болуды арман­дайды. Және сол армандарына жетеді. Жейтін тағамдарымыздың жыныстық қатынасқа түскені қандай жиір­кенішті еді! Мұндағы сорақы­лықты бұрын ешбір мульт­фильмнен кезіктірмеппін. Картоп қабығын аршығанда бажылдап жылайды, қандай ая­нышты! Мына көрініске көзайым болып отырған бала ертең тамақ жеуден қалмай ма? 

Мультфильмде халал тағам­дар­ды гейлер, бисексуалдар етіп бейнелейді. Гомосексуализм, фашизм, зорлық-зомбылықтың ашық насихаты көзге ұрып тұр. Ішімдіктер, есірткілер ашықтан-ашық жарнамаланады. Содан ләззат алады. Соны тұтынуға үндейді. Азаматтардың діни көзқарасын мансұқтау да осында. Исламға да, иудаизмге де, хрис­тианға да күйе жағады. Ұлттық араздықтың да неше атасын осы мультфильмнен кезіктіресің. Немістерді, еврейлерді, арабтарды арзан әзілмен қамшының астына алып отыр. Лавашты «Карим Абдул-Лаваш» деп атауының өзі-ақ түсінікті емес пе? Осы арабтың лавашы мен еврейдің пончигі бір бірін өлердей жек көреді. Көз алдыңа бірден Израиль мен Палестина арасындағы қақтығыс келеді. Сонда біздің заңымызда жазылған «ұлттық араздықты қоздыруды насихаттауға немесе үгіттеуге бағытталған жағдайда бас тартуы мүмкін» деген бап қайда қалды? Мәдениет ми­нистрлігі не үшін мұндай мульт­фильмге прокаттау куәлігін берді? Әлде министрлікте прокаттауға ұсыны­латын шетелдік өнімдерді қадағалап, сұрыптайтын арнайы адам жоқ па?

Мультфильмде адамның басын қатыратын да тұстар көп. Кейіпкерлері өздері азық-түлік­тер бола тұра, азық-түлікпен та­мақтанады. Ал адамдар бұлар­мен тамақтана бастаған кезде, дүрбелең басталып кетеді. Сонда қалай болғаны? Голливудтың идеясы сарқылғаны ма?

Мәдениет туралы заң­ның «Фильмге прокаттау куәлігін беру» туралы 28-2-бабының 5-тармағында «шетелдік фильм­дерге қарағанда ұлттық фильм­дерді шығаруға, олардың таралы­мын көбейтуге және прокаттауға басым жағдайлар жасау» қажет­тілігі айтылған. Қазір кинотеатр­ларда ұлттық фильмдердің қатары бұрынғыдан сәл де болса көбей­генін жоққа шығармаймыз. Алайда бізге сырттан келетін шетелдік фильмдердің көптігі соншалық, өзiмiздiкiнiң үлесі теңізге тамған тамшыдай ғана болып тұр.

Тағы бір мәселе, фильмдердің прокаттау тіліне байланысты. Мәдениет туралы заңның 28-4-бабында «Шетел теле­арна­ларынан ретрансляцияланған фильмдерді қоспағанда, прокат­тау мақсатында Қазақстан Рес­публикасының аумағына әке­лiнетiн (жеткiзiлетiн) барлық фильм­дерге 2012 жылғы 1 қаңтар­дан бастап қазақ тiлiнде дубляж жасалуға тиiс» делінген. Ішінара кейбір фильмдердің қазақшаға аударылғаны болмаса, бұл баптың да орындалуы кейінге ығысты­рылып жатыр. 

Өткенде Парламентте Мәжі­ліс депутаттары, министрліктер­дің өкілдері, қоғамдық белсен­ділер мен саясаткерлер қа­тысуы­мен Мәдениет туралы заңға өзгерістер мен толық­тырулар жобасы талқыланды. Сол кезде дәл осы 28-4 бапқа қатысты түсінбеушілік туды. Мәжіліс депутаты Сауытбек Абдрахма­нов заңдағы «барлық» деген сөзді мүлдем алып тастауды ұсынды. Оған әріптесі Нұртай Сабильянов қарсы болды. Сауытбек Абдрах­мановтың айтуынша, шетелден келетін фильмдердің арасында қазақтың ұлттық менталитетіне сай келмейтін зиянды фильмдер бар. Сондықтан, қазақ халқына пайдалы фильмдерді ғана қазақ тіліне дубляждау керектігін айтты. Ағаның айтқаны рас, жоғарыда мысалға келтірген «Полный расколбасты» қазақшалағаннан не ұтамыз? Оның тіпті орысшасын да көрсетудің қажеті жоқ. Болмаса, басқа елдердегідей фильмнің өрескел тұстарын қиып тастап, не дауысын жасырып, неге монтаждап жібермеске? Неге бізге дәл осы прокаттау мәселе­сінде көркемдік кеңес құрмасқа? Сол кеңес киноны бастан-аяқ көріп шыққаннан кейін барып пікірін айтса. Осылайша, шетел­дің ұлты­мызға, дінімізге жат өнімдеріне неге тосқауыл салмасқа? Уәкілетті орган бұған қатысты не айтады екен?